ΙΝΣΠΟΛ – Ινστιτούτο Συντηρητικής Πολιτικής

Ιωάννης Σ. Λάμπρου

Πλείστα τα επί μέρους ζητήματα, που σχετίζονται με το  ζήτημα συμμετοχής των αποδήμων Ελλήνων στις εκλογές της ελλαδικής πολιτείας, όποτε το τελευταίο επανέρχεται στο προσκήνιο  με νομοθετικές πρωτοβουλίες της  εκάστοτε κυβέρνησης. Αναδείχθηκαν τόσο το χρονικό διάστημα πριν από την ψήφιση του σχετικού νόμου 4648/2019, το Δεκέμβριο του 2019, όσο και κάθε φορά που συζητείται το ενδεχόμενο τροποποιήσεως του προαναφερόμενου νόμου, όπως έγινε πρόσφατα με σχετική πρωτοβουλία του υπουργείου Εσωτερικών.[1]

Η ύπαρξη ή μη ειδικού ψηφοδελτίου αποδήμων ή η συμπερίληψή τους – όπως και έγινε τελικά- στο ψηφοδέλτιο επικρατείας. Ο συνυπολογισμός των ψήφων ή όχι στο συνολικό αποτέλεσμα, ο αριθμός των εκλεγέντων βουλευτών από τους απόδημους, η αποδοχή ή όχι της επιστολικής ψήφου, το ζήτημα της προθεσμίας για την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους ή η εφαρμογή της γενικής διάταξης περί εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους έως και την προηγούμενη των εκλογών. Απάντηση στα παραπάνω δόθηκε με τον προαναφερθέντα νόμο, αλλά, όπως φάνηκε από το προ εβδομάδων σχέδιο νόμο του υπουργείου Εσωτερικών, το ζήτημα συνεχίζει να προκαλεί αντιπαραθέσεις. Συγκεκριμένα, το κυβερνητικό νομοσχέδιο προέβλεπε την άρση των προϋποθέσεων που εισήγαγε το νόμος 4648/2019 για την εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση έθεσε ως όρο τη συγκρότηση τεσσάρων νέων εκλογικών περιφερειών (Ευρώπης, Βόρειας, Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, Χωρών Ωκεανίας-Άπω Ανατολής και Υπολοίπων Χωρών) σε μια ενιαία λίστα.

Αν και σκοπός του σύντομου αυτού σημειώματος δεν είναι η παρουσίαση των προνοιών του ψηφισθέντος νόμου, ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένα στοιχεία.

Ο αριθμός των βουλευτών Επικρατείας αυξάνεται σε 15 από 12, ενώ κάθε κόμμα θα διαθέτει τουλάχιστον 3 υποψήφιους βουλευτές του εξωτερικού στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας με τον ένα από αυτούς να καταλαμβάνει μία εκ των τριών πρώτων θέσεων, ώστε να ενισχύονται οι πιθανότητες εκλογής τους.

Προβλέπεται, για πρώτη φορά, η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος με αυτοπρόσωπη παρουσία του εκλογέα σε εκλογικά τμήματα (πρεσβείες και  προξενεία), αλλά και σε λοιπούς χώρους  των οργανώσεων απόδημων.  Ο δε ελάχιστος αριθμός συγκρότησης εκλογικού τμήματος ορίζεται σε σαράντα εκλογείς.

Η ψήφος των αποδήμων εκλογέων, που ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα στην αλλοδαπή, θεωρείται ισότιμος αναφορικά με την προσμέτρησή του στο συνολικό εκλογικό αποτέλεσμα και στην συνακόλουθη κατανομή των εδρών.

Δικαίωμα εγγραφής στους εκλογικούς καταλόγους διαθέτουν όσοι εκλογείς έχουν ζήσει δύο χρόνια στην Ελλάδα από τα τελευταία 35 χρόνια και έχουν υποβάλει παράλληλα φορολογική δήλωση Ε1 ή Ε2 ή Ε3 ή Ε9 είτε το τρέχον είτε το προηγούμενο φορολογικό έτος. Δεν έχουν υποχρέωση υποβολής φορολογικής δήλωσης όσοι δεν έχουν συμπληρώσει τα 30 έτη συγγενής α΄ βαθμού των οποίων έχει υποβάλλει, κατά το τρέχον έτος ή το προηγούμενο φορολογικό έτος. Με την πρόνοια αυτή, αν οι επόμενες εκλογές διενεργηθούν βάσει εξάντλησης της τετραετίας (Ιούλιος 2023), θα αποκλεισθούν όσοι έφυγαν από την Ελλάδα το 1988 και πριν.

Συστήνεται  Ειδική Διακομματική Επιτροπή στο υπουργείο Εσωτερικών στην οποία μετέχουν τόσο εκπρόσωποι κομμάτων, όσο και του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος και θα εισηγείται επί θεμάτων ενστάσεων.

Η συζήτηση για τη συμμετοχή των αποδήμων στο πολιτικό γίγνεσθαι της ελλαδικής πολιτείας μαρτυρά και τη στάση που έχει το πολιτικό σύστημα αναφορικά με το πώς προσεγγίζει την έννοια της πατρίδας: συμβατικά περιορισμένη στα στενά όρια του ελλαδικού κράτους ή διευρύνοντάς  την, δημιουργώντας εν τοις πράγμασι μια Εκκλησία του Δήμου του έθνους των Ελλήνων ανά την Οικουμένη; Προτεραιότητα στο Έθνος ή στο Κράτος; Σχετική της πρώτης προσέγγισης η προκήρυξη της Νέας Δημοκρατίας, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 4 Οκτωβρίου 1974:

«Νέα Δημοκρατία είναι η πολιτική παράταξις που ταυτίζει το έθνος με τον λαόν, την πατρίδα με τους ανθρώπους της, την πολιτεία με τους πολίτες της, την εθνική ανεξαρτησία με τη λαϊκή κυριαρχία, την πρόοδο με το κοινό αγαθό, την πολιτική ελευθερία με την έννομη τάξη και την κοινωνική δικαιοσύνη ».[2]

Μια τέτοια ανιστόρητη προσέγγιση, η οποία περιορίζει το Έθνος στο εκλογικό σώμα σαφώς περιστέλλει τις δυνατότητες, τις προοπτικές και το ιστορικό βάθος των Ελλήνων. Το ερώτημα είναι σε ποιον βαθμό το ελλαδικό πολιτικό σύστημα θα δεχθεί ως ισότιμο εταίρο του τον Ελληνισμό εκτός συνόρων. Ιδιαίτερα, αν ο τελευταίος θα μπορεί να καθορίσει το κόμμα που θα αναλάβει την κυβερνητική αρχή και τη σύνθεση της Βουλής. Αυτό συνιστά το  θεμελιώδες ερώτημα το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί. Από τη συμπερίληψη των αποδήμων στο ψηφοδέλτιο επικρατείας και όχι στους ανά περιφέρεια εκλογικούς καταλόγους και στη μη αποδοχή της επιστολικής ψήφου διαφαίνεται πως τίθενται σαφείς περιορισμοί ως προς την αποφασιστικότητα και σημασία της ψήφου των αποδήμων. Σε αρχικό στάδιο αυτό, ίσως, να αποτελεί μια συνετή πολιτική λόγω της δυνατότητας, για πρώτη φορά, συμμετοχής στις εκλογές από τις χώρες διαμονής. Η συμμετοχή των αποδήμων δύναται να οδηγήσει σε επαναξιολόγηση της διαδικασίας σε μερικά χρόνια.

\Το προαναφερόμενο δίλημμα, όμως, δεν μπορεί να αγνοηθεί. Θα επανέρχεται ξανά και ξανά. Τι περιεχόμενο δίνουμε ως κοινωνία στην έννοια της πατρίδας; Ποιους περιλαμβάνει; Τους ανθρώπους που τυγχάνει να βρίσκονται στο έδαφός της ή εκείνους οι οποίοι, ανεξάρτητα από τον τρόπο διαμονής, αποτελούν σώμα και ψυχή αυτού του Έθνους;

Δυστυχώς, ως κοινωνία, έχουμε από καιρό δώσει την απάντηση. Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, προ πανδημίας, επισκέπτονταν κάθε χρόνο την Τουρκία καίτοι γνωστή η πολιτική της σε ομογενείς της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου, της Τενέδου και, φυσικά, έναντι των Ελλήνων της Κύπρου. Απρόσκοπτα, στις καθημερινές μας συναλλαγές, συνεργαζόμαστε με (Τουρκ)Αλβανούς, γνωρίζοντας τόσο την στάση τους ως λαού έναντι των Ελλήνων, αλλά και την αλβανική κρατική πολιτική απέναντι στην Ελληνική Εθνική Μειονότητα.

Ωσάν τα δεινά του Μικρασιατικού, Κυπριακού και Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού να μην μας αφορούν. Ωσάν να πρόκειται για άλλο λαό ξένο προς εμάς. Καθημερινά μικραίνουμε την πατρίδα μας στα  ελλαδικά σύνορα, διαχωρίζοντας τη θέση μας από τους αδελφούς μας σε Τουρκία, Κύπρο και Αλβανία. Δεν είναι μόνο η στάση του πολιτικού συστήματος, αλλά της ίδιας της κοινωνίας.

Η ευκολία με την οποία αποδεχόμαστε με καλή θέληση και προαίρεση λαούς οι οποίοι αποδεδειγμένα έχουν διαχρονικά προκαλέσει δεινά σε ομοεθνείς μας δεν αποτελεί, δυστυχώς, ένδειξη  ανωτερότητας ή εθνικής αυτοπεποίθησης αλλά απόδειξη βαθέως φόβου και απουσία θέλησης για αγώνα και αντίσταση.

Ένδειξη μιας κοινωνίας που πεθαίνει.

[1] Ο νόμος 4648/2019 ψηφίστηκε επί της αρχής από 288 βουλευτές επί 296 παρόντων ( 7 κατά, ένας παρών). Βλέπε σχετικά, Νόμος 4648/2019 – ΦΕΚ 205/Α/16-12-2019, «Διευκόλυνση άσκησης εκλογικού δικαιώματος εκλογέων που βρίσκονται εκτός Ελληνικής Επικράτειας και τροποποίηση εκλογικής διαδικασίας». Διαθέσιμο εδώ, https://www.e-nomothesia.gr/kat-bouli-bouleutes/nomos-4648-2019-phek-205a-16-12-2019.html

[2] Ιδρυτική Διακήρυξη 4^ης Οκτωβρίου 1974. Διαθέσιμη εδώ, https://nd.gr/idrytiki-diakiryxi.

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία, τεύχος Ιουλίου – Αυγούστου 2021.

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύθηκε στα Νέα της 25ης Αυγούστου 2021

Οι σοκαριστικές εικόνες από το αεροδρόμιο της Καμπούλ και την χαοτική αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν μας αναγκάζουν να αντικρύσουμε την νέα πραγματικότητα ενός μετά-Δυτικού κόσμου. Σε περιφερειακό επίπεδο, το Αφγανιστάν μετατρέπεται πια σε πρόβλημα αποκλειστικά του Πακιστάν, του Ιράν, της Ινδίας, της Ρωσίας αλλά και της Κίνας – το τελευταίο μάλλον καθόλου δεν ενοχλεί τους Αμερικάνους. Η χαοτική και αιματηρή πολιτική της Μέσης Ανατολής την τελευταία δεκαετία μας δείχνει τι συμβαίνει σε μία περιοχή όταν αποχωρεί η αυτοκρατορική υπερδύναμη. Μπορεί να ακούγεται τραγικό, ωστόσο η περίπτωση της Συρίας υπενθυμίζει ότι η απολυταρχία των Ταλιμπάν μπορεί να μην είναι καν το χειρότερο σενάριο για το Αφγανιστάν, όπου συγκρούονται τα συμφέροντα τουλάχιστον πέντε περιφερειακών δυνάμεων.

Θα πρέπει ακόμα να μας απασχολήσει κατά πόσο το μετα-αυτοκρατορικό χάος που βλέπουμε σε άλλες περιοχές του κόσμου δεν προοιωνίζεται, έστω και σε κάποιο βαθμό, το μέλλον της ίδια της Ευρώπης. Παρά τις κατά καιρούς διακηρύξεις της ΕΕ ότι θα αναλάβει έναν στρατηγικό ρόλο, η ασφάλεια και η σταθερότητα σε όλα τα ευαίσθητα γεωπολιτικά σταυροδρόμια της ευρωπαϊκής περιφέρειας εξαρτώνται απόλυτα από την αμερικανική παρουσία: Βαλκάνια, Μαύρη Θάλασσα, Βαλτική, Ανατολική Μεσόγειος, Αιγαίο. Οι εικόνες από την Καμπούλ, με την πλήρη αδιαφορία των Αμερικάνων για το τι εντύπωση θα δώσει στους συμμάχους και τους αντιπάλους τους η άτακτη φυγή τους, δείχνουν ότι το τέλος της αμερικανικής επικυριαρχίας στην Ευρώπη, ασχέτως αν ακόμα δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, αποτελεί επίσης θέμα χρόνου. Το ερώτημα είναι τι θα την αντικαταστήσει.

Η οριστική αυλαία του αμερικανικού imperium, που είχε ήδη πέσει εδώ και αρκετά χρόνια αλλά αποκτά πρόσθετη συμβολική φόρτιση τοποθετούμενη ακριβώς 20 χρόνια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, αφήνει όχι μόνο ένα γεωπολιτικό αλλά και ένα ψυχολογικό κενό στις δυτικές κοινωνίες. Αυτό γίνεται εμφανές και από τις αντιφατικές αντιδράσεις πολλών μπροστά στην εκκένωση της Καμπούλ, που χαρακτηρίζονταν από ένα αίσθημα ικανοποίησης για το τέλος της αμερικανικής εκστρατείας, αλλά και αγωνίας για το μέλλον των Αφγανών που αφήνονται στο έλεος των Ταλιμπάν.

Θα είναι ομολογουμένως δύσκολο για πολλούς να παραδεχτούν ότι ακόμα και προοδευτικές ιδέες, όπως η κατοχύρωση των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων, ήταν «οικουμενικές» μόνο στον βαθμό στον οποίο κάποιος μπορούσε να υπολογίζει στην αμερικανική ισχύ για να διαφυλαχθούν εκεί που ήδη υπήρχαν, ή για να επεκταθούν σε άλλες περιοχές του κόσμου, συνήθως μέσω κάποιας «ανθρωπιστικής» επέμβασης. Στην Καμπούλ δεν ενταφιάζεται μόνο ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, αλλά και η αυταπάτη του δυτικού ανθρώπου ότι τα δικά του δικαιώματα και προνόμια έχουν πανανθρώπινο χαρακτήρα, ότι υπάρχουν ανεξάρτητα από σχέσεις ισχύος. Οι συνέπειες αυτής της συνειδητοποίησης στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών θα είναι εκρηκτικές, ενισχύοντας τις τάσεις ιδεολογικής πόλωσης και πολιτικού κυνισμού, ενώ αναμένεται να οδηγήσει και στην εξασθένηση της κοινωνικής συναίνεσης, που, ως γνωστόν, αποτελεί προϋπόθεση λειτουργίας της δημοκρατίας.

Η υποχώρηση της αμερικανικής αυτοκρατορικής ομπρέλας υποχρεώνει τις κατά τόπους εθνικές ελίτ να αναστοχαστούν με όρους ισχύος, επιβίωσης και επιρροής, προκειμένου να γίνουν κύριες του πεπρωμένου τους. Η αμερικανική αυτοκρατορία δεν ήταν μόνο μια γεωπολιτική πραγματικότητα. Ήταν ταυτόχρονα και ένας τρόπος σκέψης, ένα ολόκληρο πλέγμα αντιλήψεων σχετικά με το τι συνιστούσε εθνικό συμφέρον και ποιοι ήταν οι αποδεκτοί τρόποι διεθνούς συμπεριφοράς. Οι βεβαιότητες του χθες μετατρέπονται με γοργούς ρυθμούς στις ιδεοληψίες του αύριο. Η πλήρωση του γεωπολιτικού κενού που αφήνει πίσω της η υποχωρούσα αμερικανική αυτοκρατορία προϋποθέτει, όχι απλά αλλαγή στρατηγικού παραδείγματος, αλλά συνολική αλλαγή νοοτροπίας.

Τις προηγούμενες εβδομάδες ζήσαμε το παράδοξο να δημιουργηθούν αντιδράσεις για ένα επιστημονικό – κατά δήλωση των οργανωτών του – συνέδριο λόγω ενός διαφημιστικού στην τηλεόραση. Παράδοξο, γιατί το συνέδριο πιθανότατα θα λάμβανε χώρα χωρίς πολλοί να το παίρνουν είδηση αν δεν υπήρχε το εν λόγω σποτ, και γιατί οι μη-επιστημονικές φιλοδοξίες των διοργανωτών του τελικά καταδίκασαν το συνέδριο συνολικά, καθώς αυτό ακυρώθηκε.

Πέραν του αντικειμένου της συζήτησης (γονιμότητα, υπογεννητικότητα, δικαιώματα γυναικών κλπ.), ενδιαφέρον έχει το θέμα του του ίδιου του διαφημιστικού, η αλυσίδα αντιδράσεων που προκάλεσε και τι αυτό λέει για τον τρόπο που συζητούμε επιστημονικά ζητήματα με κοινωνικές προεκτάσεις. 

Η γυναίκα που εμπνεύστηκε το εν λόγω διαφημιστικό μίλησε, κατά δική της ομολογία, «από καρδιάς», αποτύπωσε δηλαδή σε αυτό την πάλη με τους προσωπικούς της δαίμονες με το ζήτημα της μητρότητας. Τελικά, το μόνο που κατάφερε ήταν να επισύρει την δημόσια μήνη, με έναν στρατό εξοργισμένων να ξεσηκώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Χωρίς να το περιμένει και η ίδια η δημιουργός του, μάλλον επειδή ακριβώς ήταν γυναίκα, το διαφημιστικό έκρουσε ευαίσθητε χορδές. Σημειώνουμε εδώ την ειρωνεία ότι το αίτημα της απαγόρευσης (διαφημιστικού και συνεδρίου) ξεσηκώθηκε από μια γυναικεία δημιουργία, δηλαδή η νίκη επί του σεξισμού πέρασε μέσα από την φίμωση μιας γυναικείας φωνής.

Δεν διαφωνούμε φυσικά ότι το διαφημιστικό αναπαρήγε όρους παραδοσιακούς και συντηρητικούς για τον ρόλο της γυναίκας, πράγμα που εν μέρει οφείλεται όμως, ας επαναληφθεί, στον αυτοβιογραφικό, άρα βιωματικό, χαρακτήρα του. Η αντίδραση υπήρξε άμεση: Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας απέσυρε την αρχική της στήριξη στο συνέδριο, το οποίο τελικά είδε τους τίτλους τέλους. Το ερώτημα όμως παραμένει αν αυτός ήταν ο ενδεδειγμένος τρόπος για να συζητηθεί ένα περίπλοκο θέμα το οποίο φυσικά δεν εξαφανίζεται επειδή απλά αποφύγαμε να μιλήσουμε για αυτό.

Για να γίνουμε σαφέστεροι: Από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, πρώτη πολίτη της χώρας και κορυφαία νομικό, θα ανέμενε κανείς κάτι περισσότερο από δήλωση αποχώρησης, και κατ’ ουσία σιωπής, για ένα ζήτημα που αφορά όλους τους πολίτες και πρωτίστως τις γυναίκες. Αν μη τι άλλο, τι είναι χειρότερο; Η, έστω και απρόσεκτη, στήριξη της Προέδρου σε ένα, ας δεχτούμε προβληματικό σε κάποιες πτυχές του, συνέδριο; Ή η έμμεση συμβολή της στην ακύρωση μιας συνάντησης και το φίμωμα του δημοσίου διαλόγου στην χώρα στην κεφαλή της οποίας βρίσκεται; Είτε η μια είτε η άλλη επιλογή της δεν θα έπρεπε να εξηγηθεί κάπως;

Θα μπορούσαμε να φανταστούμε την Πρόεδρο για παράδειγμα να εξηγεί γιατί το διαφημιστικό αποκάλυπτε μια οπτική του ρόλου της γυναίκας την οποία οφείλουμε να ξεπεράσουμε αν θέλουμε όντως να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα που η διεξαγωγή του συνεδρίου ήγειρε. Μια, έστω και έμμεση, συγγνώμη της από τις γυναίκες που θίχτηκαν θα ήταν μια πολύ δυνατή κίνηση. Αντ’ αυτού, η εντύπωση που δημιουργήθηκε είναι ότι η πρώτη πολίτης της χώρας άγεται από τις αντιδράσεις λαϊκών τραγουδιστών και influencers των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς περαιτέρω επεξηγήσεις για το τι η ίδια πιστεύει και τι σκέψεις την οδήγησαν στις δυο αντικρουόμενες αποφάσεις της (συμμετοχή και μετά απόσυρση).

Αντίθετα, η Πρόεδρος θα μπορούσε να εξηγήσει, ακόμα και αποσυρόμενη, ότι δεν είναι πρέπον μία διαφημιστική αστοχία να συμπαρασύρει ένα ολόκληρο συνέδριο το οποίο ασχολείται με ένα πρόβλημα που απασχολεί πολλές Ελληνίδες. Θα «κέρδιζε» έτσι πολίτες που θεωρούν ότι το αντικείμενο μιας συζήτησης δεν πρέπει να αποκλείει εξαρχής την διεξαγωγή αυτής και που σήμερα νιώθουν αποξενωμένοι από τον δημόσιο διάλογο, βαθαίνοντας έτσι το πραγματικό ρήγμα που διαπερνά την κοινωνία σήμερα μεταξύ ακραίων φωνασκούντων όλων των αποχρώσεων και τρομαγμένων ιδιωτευόντων. Αντιθέτως, αποσύροντας απλά την αιγίδα της, είναι σαν να παραδέχεται ότι το αρχικό κίνητρο της στήριξης ήταν ευκαιριακό, αν όχι υστερόβουλο, για την δημόσια εικόνα της, μέχρι που βρέθηκε αντιμέτωπη με αντιδράσεις. 

Ο ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας περιορίζεται ως γνωστόν κυρίως σε λογοτυπικές δηλώσεις και στην παρουσία σε παραδοσιακές τελετές, εκδηλώσεις εθνικού περιεχομένου κλπ. Πλέον όμως η κοινωνία μας στρέφεται δυναμικά σε θέματα φύλου, ισότητας και δικαιωμάτων, πράγμα που δημιουργεί προϋποθέσεις έντασης αλλά και γόνιμης ανταλλαγής απόψεων. Με το επίμαχο διαφημιστικό βρεθήκαμε στην πρώτη κατάσταση, την ένταση, και αποτύχαμε να φτάσουμε στην δεύτερη, τον εποικοδομητικό διάλογο. Η Πρόεδρος έχει το κύρος, την κατάρτιση και, σε μία ευχάριστη συγκυρία, το φύλο για να παρέμβει ουσιαστικά σε μια τέτοια συζήτηση. Τούτη τη φορά δεν τα πήγε και τόσο καλά. Ας δούμε τι επιφυλάσσει το μέλλον.

Κ.

Εδώ και αρκετούς μήνες, σύμπασα σχεδόν η ελληνική κοινή γνώμη, αλλά και τμήματα της διεθνούς, παρατηρεί με αποτροπιασμό ή πάντως αποδοκιμασία την χρησιμοποίηση ενός ναού-μνημείου, της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως, από έναν ανενδοίαστο πολιτικό ηγέτη για φθηνούς, εφήμερους σκοπούς με στόχο τον εντυπωσιασμό μέρους του τουρκικού φανατικού πολιτικού κόσμου και ψηφοφόρων.

Δεν ήταν δυστυχώς δυνατό να αμφισβητηθεί ο τίτλος κυριότητος που παρέχει η δεύτερη άλωση του 1453 στην εκάστοτε ηγεσία οποιασδήποτε μορφής του τουρκικού κράτους προκειμένου αυτή να χρησιμοποιεί το μνημείο κατά το δοκούν. Η Αγία Σοφία άλλωστε είχε προϋπάρξει τέμενος επί αιώνες μέχρι το 1934. Την αποδοκιμασία ως προς τις πρόσφατες διαδικασίες επαναμετατροπής του μνημείου από μουσείο σε τζαμί προκαλούσαν οι δηλώσεις και οι προκλητικές ενέργειες της ηγεσίας της χώρας, του Ερντογάν μη εξαιρουμένου, πριν, κατά και μετά την ολοκλήρωση του στόχου αλλαγής χρήσης του χώρου. Βλέπε πχ τις αμετροεπείς και υπερφίαλες δηλώσεις και πράξει ιμάμηδων και πολιτικών αξιωματούχων. Ανθρώπων δηλαδή που δηλώνουν βαθιά θρησκευόμενοι, κάτι που προϋποθέτει εγκράτεια και μετριοπάθεια κατά την διαχείριση θρησκευτικών χώρων οιασδήποτε διαφορετικότητας.

Αυτά ως προς την «άξεστη» Τουρκία. Σε πολύ μικρότερη απόσταση από εμάς όμως είναι ευδιάκριτες – δεν γίνεται προσπάθεια να αποκρυφτούν άλλωστε, τουναντίον – διαδικασίες βίαιης αλλαγής της μορφής και του διαχρονικού συμβολισμού ενός κτιρίου και ενός τόπου γενικότερα: του Βασιλικού Κτήματος Τατοΐου και του εντός αυτού Ανακτόρου Τατοΐου. Και εδώ όπως και στην Πόλη,  δεν αμφισβητείται ο τίτλος κτήσεως κυριότητας επ’ αυτών υπό του Δημοσίου μετά την πρώτη «άλωσή» τους, την χουντική (Σεπτέμβριος 1973), και την δεύτερη, την ΠΑΣΟΚική (1993 έως 2003 βαθμιαίως). 

Εννοείται ότι η διατήρηση, υπό τις σημερινές συνθήκες, κτήματος εκτεταμένου μέσα στην Αττική αποτελεί εξωπραγματική προοπτική. Ό,τι ήταν εφικτό στην Αττική των τελευταίων δεκαετιών του 19^ου αιώνα των μερικών δεκάδων έως ολίγων εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων είναι αδύνατο να ισχύει σε μια περιοχή με 5 έως 6 εκατομμύρια (Έλληνες και μη…) κατοίκους. Η παρατήρησή μας αφορά στην μεταχείριση που επιφυλάσσεται στο κτίριο του Ανακτόρου. Στην επιδίωξη να αποχωρισθεί αυτό τελείως από τον συμβολισμό που εξέπεμπε για έναν αιώνα σχεδόν αναφορικώς με ένα συγκεκριμένο πολιτειακό καθεστώς ευρυτάτης αποδοχής, όταν δεν έμπαινε εμπόδιο στις επιδιώξεις συγκεκριμένων κύκλων εσωτερικής ή εξωτερικής προελεύσεως. Αφορά συγκεκριμένα στον στόχο ξεριζωμού της ιστορίας από τον τόπο όπου αυτή έδρασε με την υποκατάστασή της από μια χαζοχαρούμενη οικολογική Ντίσνεϊλαντ κατάλληλη μόνο για φυσιολατρικές εξορμήσεις σχολείων και ΚΑΠΗ. Οι «ιμάμηδες» δεν θα λείψουν και εδώ, τόσο κατά τα πανηγύρια αποδόσεως του χώρου στο ανιστόρητο κοινό, όσο και κατά την επακόλουθη λειτουργία του «πάρκου».

Πρότασή μας, που βεβαίως δεν θα εισακουσθή, είναι η σεμνή απόδοση του ανακτορικού κτιρίου στην προσιδιάζουσα σε αυτό ιστορική μνήμη, και την απλή απόδοση του «τέως»– για να χρησιμοποιήσουμε το προσφιλές επίρρημα όποτε ο δημόσιος λόγος καταπιάνεται με αυτό το ζήτημα – Βασιλικού Κτήματος στην χλωρίδα και πανίδα της πολύπαθης Αττικής.

Κ. Σιφναίος

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύθηκε στο Money Review στις 3 Μαρτίου 2021.

Την προηγούμενη εβδομάδα η Διεθνής Αμνηστία αφαίρεσε τον χαρακτηρισμό του «κρατούμενου συνείδησης» από τον Αλεξέι Ναβάλνι, τον Ρώσο αντικαθεστωτικό που έχει καταδικαστεί σε φυλάκιση από το καθεστώς Πούτιν μετά την επιστροφή του στην Ρωσία στα μέσα Ιανουαρίου. Ο λόγος ήταν εθνικιστικές και ξενοφοβικές δηλώσεις του πριν από χρόνια τις οποίες δεν έχει αποκηρύξει. Η είδηση παρουσιάστηκε με τον αναμενόμενο ενθουσιασμό από το Κρεμλίνο, ακριβώς την στιγμή που η υπόθεση Ναβάλνι είχε δημιουργήσει νέες εντάσεις και την πιθανότητα επιβολής νέων κυρώσεων από την Δύση στην Ρωσία.

Η απόφαση της Διεθνούς Αμνηστίας αποτελεί επικοινωνιακή νίκη για τον Βλαντιμίρ Πούτιν, ευθύνη για αυτό όμως φέρουν και πολλά δυτικά ΜΜΕ τα οποία αναπαρήγαγαν την είδηση με τρόπο που υπονοούσε ότι η Διεθνής Αμνηστία απέσυρε την υποστήριξή της προς τον Ναβάλνι. Η Αμνηστία όμως εξακολουθεί να καταδικάζει την φυλάκιση του Ναβάλνι και να καλεί την Μόσχα να τον απελευθερώσει. Το ότι δεν χαρακτηρίζεται πια «κρατούμενος συνείδησης» ήταν αποτέλεσμα εσωτερικής διαδικασίας που δεν επηρεάζει τις θέσεις της οργάνωσης, για αυτό άλλωστε και η Αμνηστία ανακοίνωσε επίσημα την απόφασή της μόνο όταν αυτή διέρρευσε.

Το ενδιαφέρον είναι γιατί ελήφθη αυτή η απόφαση τώρα. Κανονικά τέτοια αιτήματα διαβιβάζονται από κάποιο τοπικό γραφείο της Διεθνούς Αμνηστίας προς το αρχηγείο της. Στην περίπτωση του Ναβάλνι όμως παρατηρήθηκαν παράπονα προς πολλά τοπικά γραφεία ταυτόχρονα, συχνά με email γραμμένα με πανομοιότυπο τρόπο, δημιουργώντας την εντύπωση ύπαρξης μαζικού κινήματος αμφισβήτησης του Ναβάλνι. Γνώστες των μηχανισμών προπαγάνδας του Κρεμλίνου βλέπουν δάκτυλο της Μόσχας σε αυτήν την συντονισμένη κινητικότητα, όπως φυσικά και στην διαρροή προς τα μέσα ενημέρωσης της εσωτερικής επικοινωνίας της Διεθνούς Αμνηστίας που ανακοίνωνε την αλλαγή του στάτους του.

Η εργαλειοποίηση από τη Μόσχα μιας διεθνούς οργάνωσης με δημοκρατικό και προοδευτικό πρόσημο υπενθυμίζει την ύπαρξη των πολλαπλών μοχλών πίεσης που η Ρωσία χρησιμοποιεί στις Δυτικές χώρες. Ιδιαίτερα, βλέπουμε την Ρωσία να ενεργοποιεί δίκτυα επιρροής στα αριστερά του πολιτικού φάσματος λόγω του ιδεολογικού προφίλ του Ναβάλνι. Στην πρώτη γραμμή της αντι-Ναβάλνι γραμμής στα αμερικανικά ΜΜΕ για παράδειγμα είναι ο Άαρον Ματέ, αριστερός δημοσιογράφος που για καιρό αναδείκνυε τις παλιές δηλώσεις του Ναβάλνι και πίεζε την Αμνηστία να του αφαιρέσει τον τίτλο του κρατούμενου συνείδησης.

Αυτή η μανούβρα του Κρεμλίνου από τα αριστερά πιάνει τις δυτικές δημοκρατίες μάλλον απροετοίμαστες. Από το 2016 και μετά το μεγάλο ενδιαφέρον αναλυτών, δημοσιογράφων και ερευνητών σε Ευρώπη και ΗΠΑ είχε κατευθυνθεί προς τις σχέσεις της Ρωσίας με ακροδεξιούς λαϊκιστές, την βοήθεια που, κατά πολλούς, έλαβε ο Ντόναλντ Τραμπ για να κερδίσει τις εκλογές στις ΗΠΑ, την υποδαύλιση του Μπρέξιτ κλπ. Με άλλα λόγια, την τελευταία πενταετία είχαμε συνηθίσει να θεωρούμε την ρωσική επιρροή στην Δύση ως ταυτόσημη και επικαλυπτόμενη με την ακροδεξιά απειλή προς την φιλελεύθερη δημοκρατία.

Η ειρωνεία είναι ότι, όταν ο Πούτιν βρέθηκε αντιμέτωπος με έναν συντηρητικό και εθνικιστή αντίπαλο με λαϊκό έρεισμα, ήταν εξαιρετικό εύκολο για αυτόν να υποσκάψει την εικόνα του Ναβάλνι στην Δύση παίζοντας με τις φοβίες που η σχέση της Ρωσίας με λαϊκιστές και εθνικιστές είχε ήδη καλλιεργήσει. Το μούδιασμα έναντι του Ναβάλνι των μεγάλων διεθνών μέσων ενημέρωσης, που τα προηγούμενα χρόνια έβλεπαν παντού ρωσικό δάκτυλο και συνωμοσίες του Πούτιν και της ακροδεξιάς, είναι ενδεικτικό των ιδεολογικών αντιφάσεων στις οποίες έχουν περιέλθει οι δυτικές δημοκρατίες και που η Ρωσία επιδέξια εκμεταλλεύεται.

Η υπόθεση Ναβάλνι όμως δείχνει πως η Μόσχα δεν περιορίζεται στις παλαιού τύπου συμμαχίες με την άκρα δεξιά και άκρα αριστερά, αλλά ξέρει να παίζει και το παιχνίδι της πολιτικής ορθότητας, της «κουλτούρας ακύρωσης» (cancel culture) και των άλλων δυσνόητων όρων που παράγουν οι αέναοι culture wars στις ΗΠΑ και εξάγονται στις άλλες Δυτικές χώρες. Η απόφαση της Διεθνούς Αμνηστίας για τον Ναβάλνι λόγω δηλώσεων που έκανε σχεδόν 20 χρόνια πριν δεν διαφέρει και πολύ άλλωστε από αντίστοιχης λογικής «ακυρώσεις» διανοούμενων, πολιτικών ή ηθοποιών για πράγματα που είπαν ή έκαναν πριν χρόνια ή δεκαετίες.

Είναι θλιβερό, επομένως, πώς η εξέλιξη του δυτικού φιλελευθερισμού σε πιο ριζοσπαστικές και ταυτοτικές κατευθύνσεις εγκαταλείπει στην μοίρα τους λόγω «ελλιπούς προοδευτικότητας» αυτούς που παλεύουν για βασικές φιλελεύθερες αξίες – δημοκρατία, κράτος δικαίου, ελευθερία έκφρασης – σε μη-δυτικές χώρες. Και, όπως μπόρεσε να εκμεταλλευτεί την δεξιά δυσαρέσκεια το 2016, η Ρωσία φυσικά δεν έχει κανένα πρόβλημα να κάνει το ίδιο από τα αριστερά σήμερα.

Ενδιαφέρον για την Ελλάδα έχουν τα παραπάνω και στο ότι την ρητορική του δυτικού ταυτοτικού φιλελευθερισμού εκμεταλλεύεται και το καθεστώς Ερντογάν, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει εντείνει την προπαγάνδα του τόσο σε μουσουλμανικές χώρες όσο και την Δύση. Στην περίπτωση της Τουρκίας παρατηρούμε την οικειοποίηση όρων όπως «ισλαμοφοβία» και «ρατσισμός», που υποστηρικτές του Τούρκου προέδρου χρησιμοποιούν κατά κόρον πχ για τις πρωτοβουλίες Μακρόν για την αντιμετώπιση του ριζοσπαστικού Ισλάμ ή τις προσπάθειες της Ελλάδας να αντιμετωπίσει την παράνομη μετανάστευση.

Ήταν λογικό την τελευταία πενταετία να θεωρούν πολλοί ότι η άνοδος της λαϊκιστικής ακροδεξιάς αποτελούσε τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την ασφάλεια και την δημοκρατία στην Δύση. Το θέμα είναι όμως αν μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι ο ριζοσπαστισμός παντός τύπου δημιουργεί ευκαιρίες σε αυταρχικά μη-δυτικά καθεστώτα να υπονομεύσουν την λειτουργία της δημοκρατίας και να ενισχύσουν την γεωπολιτική θέση τους. Η υπόθεση Ναβάλνι δείχνει ότι όσο οι δυτικές κοινωνίες υποφέρουν από αξιακή και κοινωνική πόλωση, από όπου κι αν αυτή προέρχεται, θα αποτελούν εύκολο στόχο για αυταρχικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν και ο Ερντογάν.

https://www.moneyreview.gr/opinion/20725/i-geopolitiki-tis-politikis-orthotitas/

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύτηκε στο Money Review στις 18 Ιανουαρίου 2021

Η εκλογή του πρωθυπουργού του κρατιδίου της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας Άρμιν Λάσετ στην θέση του προέδρου του κυβερνώντος κόμματος CDU στην Γερμανία δημιούργησε τα αναμενόμενα αισθήματα ανακούφισης στο ευρωπαϊκό και γερμανικό κατεστημένο και τους εκφραστές του στον διεθνή τύπο. Στην πραγματικότητα το σημαντικό σε αυτήν την εκλογή, όπως και στην προηγούμενη που είχε κερδίσει η απερχόμενη πρόεδρος του CDU Ανεγκρέτ Κραμπ-Κάρενμπαουερ, δεν ήταν το ποιος θα κερδίσει αλλά το ποιος δεν θα κερδίσει. 

Και στις δυο εκλογές ο αντικειμενικός σκοπός ήταν να μην επικρατήσει ο Φρίντριχ Μερτς. Παλαιός εσωκομματικός αντίπαλος της Άγκελα Μέρκελ στα χρόνια της αντιπολίτευσης απέναντι στον Γκέρχαρντ Σρέντερ στις αρχές του 2000, ο Μερτς επανέκαμψε στην πολιτική με μια ξεκάθαρα – σχεδόν εκδικητικά – αντι-Μέρκελ δεξιά ατζέντα στην οικονομία και το μεταναστευτικό. Με τον μηχανισμό του κόμματος και την καγκελάριο απέναντί του, ο Μερτς κέρδισε απέναντι στον Λάσετ 48% των ψήφων του συνεδρίου. Με δεδομένη την ιεραρχική δομή του CDU, το ότι έφτασε ο Μερτς να παίρνει 48% σε ένα σώμα 1001 αυστηρά επιλεγμένων εκλεκτόρων αντανακλά ακόμα μεγαλύτερη επιρροή στην βάση του κόμματος. 

Η επίδοση Μερτς αποτελεί επομένως ξεκάθαρη αποδοκιμασία της κεντρώας και διαχειριστικής λογικής Μέρκελ, ιδιαίτερα στο μεταναστευτικό, από μεγάλο μέρος του κόμματος. Οι αναλογίες με την νίκη Τραμπ εν μέσω του αυτάρεσκου αποχαιρετιστήριου γύρου θριάμβου του προέδρου Ομπάμα το 2016 είναι οπωσδήποτε ενδιαφέρουσες. Το CDU είναι διχασμένο, ιδεολογικά και μεταξύ βάσης και μηχανισμού, και αυτό με την σειρά του αντανακλά ισχυρά υπόγεια ρεύματα δυσαρέσκειας στην γερμανική κοινωνία τα οποία φυσικά οι πολιτικές ελίτ επιζητούν με κάθε τρόπο να καταπιέσουν.

Αλλά ακόμα και ο Λάσετ εκφράζει μια διάθεση αλλαγής. Καθολικός και με καταγωγή από τα πάτρια εδάφη της «βαθιάς» Χριστιανοδημοκρατίας στην δυτική Γερμανία, έχει το ακριβώς αντίθετο προφίλ από την προερχόμενη από την πρώην Ανατολική Γερμανία προτεστάντισσα Μέρκελ. Οι δογματικές και γεωγραφικές διαφορές πάντα έπαιζαν ρόλο στον προσανατολισμό του CDU. Μεταξύ των ευνοημένων από την εκλογή Λάσετ είναι ο Εμμανουέλ Μακρόν, που μπορεί να βρει στον νέο πρόεδρο του CDU ένα σύμμαχο στην προσπάθεια οικοδόμησης μιας «κυρίαρχης στρατηγικής Ευρώπης» με πιο κοινωνικό πρόσημο.

Η εκλογή Λάσετ είναι το πρώτο βήμα στην διαδικασία διαδοχής της Μέρκελ. Το επόμενο είναι να βρουν το CDU και το αδελφό κόμμα CSU κοινό υποψήφιο για την πρωθυπουργία στις εκλογές του φθινοπώρου. Με την νίκη του ο Λάσετ αποκτά πολλές πιθανότητες να είναι αυτός ο υποψήφιος, και πιθανότατα επόμενος καγκελάριος, αλλά δεν είναι ο μόνος διεκδικητής. Ο αρχηγός του CSU και πρωθυπουργός της Βαυαρίας Μάρκους Ζέντερ διεκδικεί το χρίσμα επίσης και, παραδόξως για πολιτικό του CSU το οποίο θεωρείται υπερβολικά συντηρητικό και επαρχιακό εκτός Βαυαρίας, είναι δημοφιλής σε όλη την χώρα. Ο Λάσετ θα αντιτείνει ότι όποτε τα δυο κόμματα κατέβηκαν με κοινό υποψήφιο από το CSU – τον Φραντς-Γιόζεφ Στράους το 1980 και τον Έντμουντ Στόιμπερ το 2002 – έχασαν τις εκλογές.

Άλλος αντίπαλος του Λάσετ ενδέχεται να είναι ο υπουργός υγείας Γενς Σπαν, ο οποίος έχει οικοδομήσει ένα ισχυρό προφίλ λόγω της διαχείρισης της πανδημίας του κορωνοϊού. Ο Σπαν υποστήριξε τον Λάσετ και θα ανταμειφθεί με θέση αντιπροέδρου στο CDU, πολλοί όμως αναμένουν να κινηθεί ενάντια στον τωρινό του σύμμαχο. Η κίνηση του Σπαν να παραγγείλει επιπλέον ποσότητα εμβολίων για την Γερμανία, παρακάμπτοντας το κοινό εμβολιαστικό πρόγραμμα της ΕΕ, μπορεί να καταδικάστηκε ως μονομερής και αντι-ευρωπαϊκή ενέργεια αλλά για τον ίδιο ήταν μια προσωπική επιτυχία εν όψει ενδεχόμενης διεκδίκησης του χρίσματος.

Σε όποια περίπτωση, με τον Λάσετ, τον Ζέντερ ή τον Σπαν, η μελλοντική πορεία της γερμανικής κεντροδεξιάς δεν θα αποκλίνει από τους κανόνες του Μερκελισμού. Ο Λάσετ έχει ήπιες απόψεις για τις σχέσεις με Ρωσία και Κίνα, αντανακλώντας τα συμφέροντα της εξαγωγικής βιομηχανίας της Ρηνανίας και της δυτικής Γερμανίας. Ο Λάσετ επίσης συντάχθηκε με την Μέρκελ στο μεταναστευτικό, κάτι που ήταν και η βασική του διαφορά με τον Μερτς. Οι Ζέντερ και Σπαν είχαν επικρίνει αρχικά την καγκελάριο σε αυτό το ζήτημα, αλλά έκτοτε έχουν στρογγυλέψει τις θέσεις τους. Όλοι οι υποψήφιοι δηλώνουν φιλο-Ευρωπαίοι αλλά φυσικά με τον τρόπο που εννοεί την Ευρώπη η γερμανική κεντροδεξιά: ως όργανο προβολής των γερμανικών θέσεων διεθνώς και διαμοιρασμού του κόστους προσαρμογής στις διάφορες κρίσεις, ως ενδοχώρα της γερμανικής βιομηχανίας, και ως ανάχωμα σε εξωτερικές προκλήσεις ασφάλειας. 

Η νίκη Λάσετ ανοίγει τον δρόμο, με αυτόν ή άλλο υποψήφιο, για το σενάριο που το γερμανικό κατεστημένο έχει προετοιμάσει εδώ και χρόνια: την δημιουργία συνασπισμού με τους Πράσινους μετά τις επόμενες εκλογές, κάτι που και η Μέρκελ βλέπει θετικά και για το οποίο θα λειτουργήσει ως «προξενητής». Με τους Πράσινους στην εξουσία, το πρόσωπο της γερμανικής ηγεμονίας στην Ευρώπη θα ανανεωθεί και η στροφή σε πολιτικές που η βάση του CDU δεν ευνοεί ιδιαίτερα, όπως η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, θα ενταθεί, με τα ανάλογα οφέλη για ανερχόμενα οικονομικά συμφέροντα στην Γερμανία που επενδύουν στις νέες τεχνολογίες και τις διάφορες «μεταβάσεις» (ψηφιακή, πράσινη κλπ). 

Νίκη για την σταθερότητα στην Γερμανία επομένως, μόνο που ξέρουμε πια ότι αυτό που για την Γερμανία χαιρετίζεται ως σταθερότητα αποτελεί στασιμότητα για την υπόλοιπη Ευρώπη. Μια κατάσταση όπου διατηρούνται όλες οι συνθήκες που έχουν επιτρέψει στην Γερμανία να αντλεί κέρδη, νομιμοποίηση και γεωπολιτική ισχύ αλλά βυθίζουν το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης σε όλο και μεγαλύτερη σχέση εξάρτησης από τις αποφάσεις που λαμβάνονται στο Βερολίνο. 

https://www.moneyreview.gr/opinion/12891/germaniki-statherotita-eyropaiki-stasimotita/

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύτηκε στα Νέα στις 8 Ιανουαρίου 2021.

Οι ευρωατλαντικές σχέσεις ζουν την πρώτη κρίση της εποχής Μπάιντεν προτού καν ο επόμενος Αμερικάνος πρόεδρος ορκιστεί. Ο λόγος είναι η επενδυτική συνθήκη που η Ευρωπαϊκή Ένωση έσπευσε να υπογράψει με την Κίνα λίγες ημέρες πριν εκπνεύσει το 2020 και μερικές μόλις εβδομάδες από όταν οι Βρυξέλλες καλούσαν τον νικητή των Αμερικανικών εκλογών σε μια νέα συνεργασία μετά την ταραχώδη περίοδο Τραμπ. Οι αντιδράσεις στις ΗΠΑ υπήρξαν εντονότατες.

Από την Ουάσιγκτον επισημαίνεται η σπουδή της ΕΕ να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις πριν αναλάβει ο Τζο Μπάιντεν, εκθέτοντας έτσι τον νέο πρόεδρο που είχε κάνει την βελτίωση των σχέσεων με τους συμμάχους των ΗΠΑ μια από τις «σημαίες» της προεκλογικής του εκστρατείας ενάντια στον Τραμπ. Εμμέσως η ΕΕ κατηγορείται ότι δικαιώνει τον απερχόμενο πρόεδρο που πάντα έβλεπε την Ευρώπη ως αναξιόπιστο σύμμαχο. Η συνθήκη ΕΕ-Κίνας, αφήνεται να εννοηθεί με απειλητικό τόνο, δημιουργεί μια καλή δικαιολογία για τον Μπάιντεν να καθυστερήσει την ακύρωση των εμπορικών μέτρων του Τραμπ κατά της ΕΕ. Τέλος, στελέχη της επόμενης αμερικανικής κυβέρνησης εγκαλούν την ΕΕ για το ότι δεν πίεσε το Πεκίνο σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως το Χονγκ Κονγκ ή οι διώξεις των Ουιγούρων.

Η ΕΕ ανταπαντά ότι η συνθήκη περιλαμβάνει πολύ πιο ισχυρές ρήτρες για τα ανθρώπινα δικαιώματα από ανάλογες συμφωνίες που έχει υπογράψει η Κίνα. Υπενθυμίζει επίσης ότι με αυτήν την συμφωνία απλά αποκτά τους ίδιους όρους πρόσβασης στην κινεζική αγορά με αυτούς που συμφώνησαν οι ΗΠΑ με το Πεκίνο στην αρχή του 2020 στην ενδιάμεση συνθήκη που είχε υπογράψει ο Τραμπ. Τέλος, οι Βρυξέλλες στέλνουν το μήνυμα ότι ο στόχος της «στρατηγικής αυτονομίας» δεν ήταν κενού περιεχομένου ρητορική ή μια αντίδραση στην προεδρία Τραμπ, αλλά μια νέα σταθερή αρχή της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Οι ΗΠΑ πρέπει να μάθουν, ανεξάρτητα από το ποιος είναι ο ένοικος του Λευκού Οίκου, να συνυπάρχουν με μια ΕΕ που θα υποστηρίζει τα συμφέροντά της στην διεθνή σκηνή, ιδιαίτερα σε οικονομικούς ζητήματα.

Κάπως έτσι, ο Μπάιντεν βρίσκεται με το «καλημέρα» αναγκασμένος να αποδείξει ότι το συναινετικό του στυλ είναι αποτελεσματικότερο από την επιθετικότητα του Τραμπ για να βρουν οι ΗΠΑ διεθνή στηρίγματα κατά της Κίνας. Αλλά και η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με τα δικά της ερωτήματα. Η συμφωνία με την Κίνα είναι ξεκάθαρα αποτέλεσμα γερμανικών πιέσεων και ιδιαίτερα της Άγκελα Μέρκελ, η οποία για άλλη μια φορά χρησιμοποίησε την ΕΕ για να προωθήσει γερμανικά οικονομικά συμφέροντα. Από κοντά και η Γαλλία, με τον Μακρόν να παρευρίσκεται μαζί με την Μέρκελ (που ασκούσε την προεδρία της ΕΕ) στην διαδικτυακή τελετή υπογραφής με τον Σι Τζινπίνγκ. Ήδη ακούγονται παράπονα σε Ιταλία, Ισπανία και Πολωνία ότι παραγκωνίστηκαν από Βερολίνο και Παρίσι, όπως και ότι η ΕΕ κινήθηκε βιαστικά χωρίς να λάβει υπόψη της τις αμερικανικές αντιρρήσεις. Αντί να σφυρηλατεί την ενότητα, η «στρατηγική αυτονομία» φαίνεται να λειτουργεί ως πηγή νέων διαιρέσεων μέσα στην ΕΕ. 

Αυτό το επεισόδιο αποδεικνύει ότι οι ελπίδες ότι με την αποχώρηση Τραμπ θα επανερχόταν η κανονικότητα στις διατλαντικές σχέσεις ήταν εξαρχής αβάσιμες. Φαίνεται πια ξεκάθαρα ότι οι εντάσεις μεταξύ Ευρώπης-ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια δεν οφείλονταν στον Τραμπ αλλά αντανακλούσαν βαθιές διαφορές στο πώς οι δυο πλευρές βλέπουν την Κίνα. Παρά το ανορθόδοξο στυλ του, ο απερχόμενος πρόεδρος τουλάχιστον είχε καταφέρει, μέσα από απειλές και πιέσεις, να δημιουργήσει ένα μέτωπο κατά της Κίνας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ενώ ο απρόβλεπτος χαρακτήρας του λειτουργούσε συγκολλητικά για την ΕΕ. Υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο η ήττα του Τραμπ τελικά να αποδειχθεί όχι η απαρχή ενός νέου ευρωατλαντικού ειδυλλίου, όπως πολλοί πίστευαν και διατείνονταν, αλλά επιταχυντής κεντρόφυγων τάσεων τόσο στις σχέσεις Ευρώπης-ΗΠΑ όσο και στο εσωτερικό της ΕΕ. 

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύτηκε στο Money Review στις 8 Ιανουαρίου 2021.

H εικόνα απόλυτης κρίσης της αμερικανικής δημοκρατίας, με τις απίστευτες εικόνες στο Κογκρέσο, δημιουργεί ερωτήματα για την πολιτική σταθερότητα στις ΗΠΑ και αναθερμαίνει την συζήτηση για το μέλλον του συστήματος της φιλελεύθερης δημοκρατίας παγκοσμίως. Αν η «σπουδαιότερη δημοκρατία στον κόσμο» βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση, ποιες είναι οι προοπτικές και για τα άλλα δημοκρατικά συστήματα της Δύσης;

Ο Τραμπ για πολλούς ενσαρκώνει τον βασικότερο κίνδυνο που μπορεί να αντιμετωπίσει μια δημοκρατία: την αμφισβήτηση των άγραφων κανόνων συναίνεσης και πίστης στους θεσμούς. Με βάση την κυρίαρχη οπτική, o Τραμπ θεωρείται μια επικίνδυνη παρέκκλιση από ένα σύστημα που για αιώνες λειτουργούσε στην βάση λεπτών συμβιβασμών μεταξύ θεσμών και λαϊκής βούλησης, και μεταξύ πολιτικών αντίπαλων που έβαζαν την λειτουργία της δημοκρατίας πάνω από το πολιτικό τους κέρδος.  

Σε αυτήν την κυρίαρχη οπτική όμως θα είχε ενδιαφέρον να αντιπαραβάλουμε μια άλλη, πιο κριτική ματιά, σύμφωνα με την οποία η αμερικανική δημοκρατία ήταν ένα σύστημα εξ αρχής ολιγαρχικό που στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του λειτουργούσε με τρόπο εξαιρετικά προβληματικό για τα δημοκρατικά πρότυπα που υποτίθεται ότι πρέσβευε. Επομένως, δεν είναι ο Τραμπ το εξάμβλωμα, αλλά αυτό που παρουσιάζεται ως η «χρυσή εποχή» της μετριοπάθειας και της συναίνεσης πριν από αυτόν η εξαίρεση στην αμερικανική ιστορία.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διεξαγωγή εκλογών. Αν κάποιος διαβάσει πώς διενεργούνταν και κερδίζονταν εκλογές τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα σε εθνικό και τοπικό επίπεδο στις ΗΠΑ, με εκτεταμένη χρήση βίας, νοθείας και διαφθοράς, θα αρχίσει να αμφιβάλει σοβαρά για την αντιπροσωπευτικότητα και νομιμότητα της αμερικανικής δημοκρατίας διαχρονικά – για να μην θυμηθούμε τις παρατυπίες που συνόδευαν ακόμα και πρόσφατες σχετικά αναμετρήσεις όπως οι προεδρικές εκλογές του 1960 και 2000. 

Ακόμα και με τέτοιες παρατυπίες όμως, η αμερικανική πολιτική τάξη πάντα είχε συμφέρον να αναπαράγει το σύστημα γιατί η πρόσβαση στην εξουσία ήταν εκ των πραγμάτων το προνόμιο μιας μικρής ελίτ. Παρά τον μύθο του «αμερικανικού ονείρου» και την απουσία φεουδαρχικής αριστοκρατίας ευρωπαϊκού τύπου, η πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ισχύς στις ΗΠΑ ήταν για αιώνες το προνόμιο των μελών του κατεστημένου των βορειοανατολικών πολιτειών, με καταγωγή οι περισσότεροι από τους πρώτους μετανάστες από την Βρετανία και την Ολλανδία. Από αυτήν την κάστα των WASP (White Anglo-Saxon Protestants) προέρχονταν σχεδόν όλοι οι πρόεδροι μέχρι πρόσφατα. 

Οι ΗΠΑ για χρόνια ήταν μια «πολυεθνική, πολυφυλετική» δημοκρατία μόνο κατ’ όνομα. Υπό μια έννοια έγιναν πραγματική πολυεθνική δημοκρατία μόλις την δεκαετία του 1930, με την κινητοποίηση της Καθολικής εργατικής τάξης, που προέκυψε από την μετανάστευση στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα από την Ιταλία, την Ιρλανδία και την Πολωνία, στην συμμαχία του New Deal του Δημοκρατικού Κόμματος. Όπως είδαμε τον τελευταίο χρόνο, ο πολυφυλετικός χαρακτήρας της αμερικανικής δημοκρατίας από την άλλη παραμένει ακόμα ζητούμενο.

Ένας άλλος παράγοντας για την ομαλή αναπαραγωγή της αμερικανικής δημοκρατίας ήταν γεωπολιτικός, και πιο συγκεκριμένα η ηγεμονία των ΗΠΑ πρώτα στο πλαίσιο της διπολικότητας του Ψυχρού Πολέμου και μετά της μονοπολικότητας της μεταψυχροπολεμικής εποχής. Η πίεση από την Σοβιετική Ένωση ανάγκασε τις αμερικανικές ελίτ να συμβιβάζουν τις διαφορές τους στο όνομα της εθνικής ασφάλειας και να αναγνωρίσουν την ανάγκη πιο ισότιμης διάχυσης του πλούτου. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η παγκόσμια στρατιωτική και πολιτική κυριαρχία των ΗΠΑ επέτρεψε την περαιτέρω οικονομική ανάπτυξη, αν και με πιο άνισο τρόπο.

Με βάση αυτήν την ανάγνωση, το αμερικανικό πολιτικό σύστημα απέκτησε το κύρος και την αίγλη με το οποίο είχαμε μάθει να το αντιμετωπίζουμε μόλις στην διάρκεια του 20ου αιώνα και μόνο χάρη στην επίτευξη μιας ισορροπίας μεταξύ λαϊκών αιτημάτων και αναπαραγωγής των παραδοσιακών ελίτ στο εσωτερικό, σε συνδυασμό με την γεωπολιτική κυριαρχία στο εξωτερικό. Ο Τραμπ σήμερα, όπως και ο Ομπάμα πριν από αυτόν, έδειξαν ότι αυτό το σύστημα πλέον  υφίσταται ισχυρότατες πιέσεις. Στο εσωτερικό έχουν αναδυθεί ισχυρά και συχνά αντικρουόμενα αιτήματα οικονομικής, ταυτοτικής και διαγενεακής φύσης που το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να ικανοποιήσει. Την ίδια στιγμή, το κόστος διατήρησης της διεθνούς τάξης – ελεύθερο εμπόριο, στρατιωτικές εγγυήσεις προς συμμάχους – γίνεται όλο και πιο δυσβάστακτο. 

Αυτός ο συνδυασμός εσωτερικής λαϊκής δυσαρέσκειας και διεθνούς υποχώρησης επαναφέρει την αμερικανική δημοκρατία στην κατάσταση που βρισκόταν τον 19ο αιώνα, όταν υπήρχαν πολλά από τα στοιχεία που παρατηρούμε και σήμερα: κομματικοποιημένος τύπος και θεσμοί, νοθευμένες εκλογές, φυλετικές ταραχές, χρήση πολιτικής βίας. Η συναινετική δημοκρατία των Ρούζβελτ και των Κένεντι, των Μπους και των Κλίντον, ήταν μια πρόσκαιρη ουτοπία και  αποτέλεσμα ιστορικών συγκυριών, με  τον Τραμπ να ξαναπροσδίδει στην αμερικανική δημοκρατία τον άναρχο, πολωτικό και ριζοσπαστικό χαρακτήρα που την χαρακτήριζε εξαρχής.

Τα παραπάνω ακούγονται απαισιόδοξα για τις ΗΠΑ, όχι όμως απαραίτητα για την φιλελεύθερη δημοκρατία γενικά. Έτσι κι αλλιώς, στον κόσμο δεν υπάρχει μια «φιλελεύθερη δημοκρατία» (στον ενικό) αλλά πολλές «φιλελεύθερες δημοκρατίες» (στον πληθυντικό), η κάθε μια προϊόν συγκεκριμένων ιστορικών εξελίξεων και συμβιβασμών σε εθνικό επίπεδο. Η κρίση της αμερικανικής δημοκρατίας είναι η κρίση μιας πολυεθνικής χώρας ηπειρωτικού μεγέθους και 330 εκατομμυρίων κατοίκων που διατρέχεται από μεγάλες γεωγραφικές, οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες και διαφορές. Οι προκλήσεις που μια τέτοια χώρα έχει να αντιμετωπίσει δεν είναι ίδιες με αυτές της Γερμανίας, της Ελλάδας ή της Νότιας Κορέας.

Η κρίση της αμερικανικής δημοκρατίας σήμερα δεν είναι κρίση της δημοκρατίας γενικά. Είναι αντίθετα μια υπενθύμιση του πόσο δύσκολο είναι να λειτουργήσει η δημοκρατία σε συνθήκες ακραίας κοινωνικής, ιδεολογικής και αξιακής ετερογένειας. Σε αντίθεση με το αισιόδοξο φιλελεύθερο αφήγημα στις ΗΠΑ που λέει ότι ένα σοφά σχεδιασμένο θεσμικό σύστημα είναι αρκετό για την λειτουργία μιας δημοκρατίας ανεξάρτητα από κοινωνικές και δημογραφικές συνθήκες, η εμπειρία των ευρωπαϊκών κρατών μεσαίου και μικρού μεγέθους δείχνει ότι ένα ελάχιστο εθνικής και κοινωνικής συνοχής είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την λειτουργία της δημοκρατίας καθώς και προοδευτικών μέτρων όπως το κράτος πρόνοιας.

Θα ήταν μεγάλο λάθος επομένως να θεωρήσουμε ότι η πραγματική κρίση στις ΗΠΑ σήμερα είναι ο Τραμπ και ότι αφορά την λειτουργία των θεσμών και όχι κάτι βαθύτερο στην αμερικανική κοινωνία. Θα ήταν επίσης λάθος για μικρότερες και πιο ομοιογενείς δημοκρατίες να θεωρήσουν ότι έχουν να επιλύσουν τα ίδια προβλήματα με αυτά που αντιμετωπίζει η Αμερική. Σε εποχές δημογραφικών αλλαγών, αυξανόμενης ανισότητας και πιέσεων για μεταφορά μέρους της δημοκρατικής λειτουργίας από το έθνος-κράτος σε υπερεθνικούς θεσμούς, η πραγματική πρόκληση είναι να μην αναπτυχθούν και στην Ευρώπη οι συνθήκες ακραίου κοινωνικού κατακερματισμού σε ηπειρωτική κλίμακα που έχουν οδηγήσει τις ΗΠΑ στο σημερινό αδιέξοδο. 

https://www.moneyreview.gr/world/11055/i-pragmatiki-krisi-stis-ipa/

Η πρόσφατη είδηση ότι ο Ταγίπ Ερντογάν απηύθυνε μήνυμα στο συνέδριο του τουρκικού κόμματος της Βουλγαρίας αποτελεί ακόμα μια υπενθύμιση μιας διαδικασίας που στην Ελλάδα επιμένουμε να αγνοούμε: ότι ο Τούρκος πρόεδρος εδώ και χρόνια, με υπομονή και διορατική οξυδέρκεια, κατασκευάζει την εικόνα του οικουμενικού ηγέτη με όπλο, όχι το κοντόφθαλμο εθνικιστικό ιδεολόγημα της «φυλής», αλλά την ευρύτερη θρησκευτική αντίληψη περί «παγκόσμιου Ισλάμ».

 Όσο στην Ελλάδα και την Ευρώπη βλέπουμε έναν «εκβιαστή» της Γηραιάς Ηπείρου, ο Τούρκος ηγέτης απλώνει την επιρροή του σε περισσότερες των τριών ηπείρων, συχνά χωρίς την παραμικρή χρήση βίας ή απειλής. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Σομαλίας, χώρας που ουσιαστικά σώθηκε από την ολοκληρωτική οικονομική καθίζηση χάρη στον Τούρκο πρόεδρο, με αντάλλαγμα, επί του παρόντος τουλάχιστον, την αποσταθεροποίηση της Ευρώπης χάρη στις χιλιάδες Σομαλούς επίδοξους μετανάστες που η Τουρκία χρησιμοποιεί ως όργανο γεωπολιτικής επιρροής. Μπορούμε όμως να εντοπίσουμε τη διείσδυση της Τουρκίας, με όρους πολιτικούς, οικονομικούς ή ιδεολογικούς, και στα εγγύς Βαλκάνια (Βουλγαρία, Β. Μακεδονία, Αλβανία), τη Γερμανία, τις ΗΠΑ (βλ. το παράδειγμα της πολιτικού του Δημοκρατικού Κόμματος Ιλχάν Ομάρ), ακόμα και στην Αιθιοπία, όπου το Ορθόδοξο στοιχείο αποτελεί την κυρίαρχη θρησκεία, με ποσοστό που αγγίζει το 45%. 

Προφανώς, το ερώτημα που προκύπτει δεν είναι γιατί ο Ερντογάν κινείται κατ’ αυτό τον τρόπο, αλλά τι κάνει η Ελλάδα από τη μεριά της για να αντισταθμίσει τις προαναφερθείσες κινήσεις. Βολεύει πράγματι να βαυκαλιζόμαστε με ελπίδες που έχουμε εναποθέσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, λες και αυτοί οι θεσμοί σε όποια διαφορά μας με την Τουρκία αυτονόητα θα υιοθετήσουν στάση θετική για τα συμφέροντά μας; Από την άλλη μεριά, διερωτάται κανείς τι μας εμποδίζει να κτίσουμε σταθερές γέφυρες επικοινωνίας με χώρες όπως η Αιθιοπία, είτε επενδύοντας, είτε αναβαθμίζοντας δεσμούς θρησκευτικούς ή ιστορικούς που (θα έπρεπε να) μας ενώνουν. Περαιτέρω, γιατί η πολιτική μας τάξη δεν επιβάλλει την παρουσία της στις ελληνικές κοινότητες της Ευρώπης με ακόμα δυναμικότερο τρόπο αντί να τις υβρίζει, όπως είχε κάνει ο κ. Κοτζιάς την περίοδο των Πρεσπών απέναντι σε Έλληνα μετανάστη στη Γερμανία στον οποίο είχε απευθύνει εξωφρενικούς χαρακτηρισμούς («χουντικός», «φασίστας»). Τελικά, η Ελλάδα θέλει να κατασκευάζει, όπως ο Ερντογάν, να γκρεμίζει, ή να επεμβαίνουν οι άλλοι για λογαριασμό της; 

Φυσικά η Τουρκία δεν αποτελεί πρότυπο διακυβέρνησης. Ωστόσο, αποτελεί μέγα σφάλμα η εμμονή της Ελλάδας στην επικείμενη (πότε τάχα;) οικονομική κατάρρευση της γείτονος, ευχόμενη πως κάτι τέτοιο θα λύσει ως διά μαγείας το μεγάλο διεθνές της πρόβλημα, την στιγμή που πίσω από κάθε πέτρα που συνορεύει μαζί μας (Βουλγαρία, Β. Μακεδονία, Αλβανία) υπάρχει δάκτυλος Ερντογάν. Το πρόβλημα που αναδύεται είναι εν πολλοίς ιστορικό: Ο Ερντογάν εμπορεύεται «προνεωτερικότητα», δηλαδή θρησκεία, ενώ η Ελλάδα «νεωτερικότητα», δηλαδή έθνος, φυλή και αίμα. Η Ελλάδα βρίσκεται ενώπιον της πρόκλησης να κατασταλάξει ταυτοτικά, και αφού το πράξει να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητητα στην εξαγωγή του πολιτισμικού και ιδεολογικού της προϊόντος – αυτή η γεωπολιτική πτυχή παρεμπιπτόντως απουσιάζει πλήρως από τις προτεινόμενες επετειακές εκδηλώσεις για το 2021. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει επ’ ουδενί να κατασπαταλήσουμε τον διαθέσιμο χρόνο, διότι η Τουρκία, σε αντίθεση με την Ευρώπη, δεν περιμένει. 

 Κ.

Η πρόσφατη παρέμβαση του Νίκου Κοτζιά με αφορμή το βέτο που άσκησε η Βουλγαρία στην ενταξιακή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ αποτελεί ένα μνημείο αλλεπάλληλων αντιφάσεων και παραβάσεων της απλής συλλογιστικής. Αν ο κ. Κοτζιάς ήταν ο οποιοσδήποτε ιδιώτης που απλά εκφράζει την άποψή του πάνω στις εθνικά προσδιορισμένες ζυμώσεις της νότιας Βαλκανικής, ίσως το εν λόγω κείμενο αντιμετωπιζόταν απλά με θυμηδία^. η θητεία του ως Υπουργού Εξωτερικών όμως και, κυρίως, ο ρόλος του ως εμπνευστή της ατημέλητης Συμφωνίας των Πρεσπών καθιστά το νέο του κείμενο ξεκάθαρα προκλητικό.

Στην εμφανή προσπάθειά του να στοχεύσει την «ακροδεξιά» της Βουλγαρίας αλλά και τη δαμόκλειο σπάθη της Τουρκίας, δίχως όμως και να θίξει τον πατριωτισμό των Ελλήνων, ο εμβριθής κ. Κοτζιάς χρησιμοποιεί τον όρο «Σλαβομακεδόνες» για να χαρακτηρίσει τους Σλάβους της Βόρειας Μακεδονίας. Διερωτάται κανείς τότε γιατί η Συμφωνία των Πρεσπών μιλά για «Μακεδόνες» ή για «πολίτες της Βόρειας Μακεδονίας», εννοώντας τους, κατά Κοτζιά, «Σλαβομακεδόνες». Αν ο ίδιος ο συγγραφέας της Συμφωνίας δεν έχει το δημόσιο θάρρος να χρησιμοποιήσει τους όρους που ο ίδιος, όχι μόνο αποδέχτηκε, αλλά και οραματίστηκε – γιατί ας μην αυταπατώμεθα, η Ελλάδα στις Πρέσπες υπέγραψε την ύπαρξη σκέτων «Μακεδόνων» – δεν αποτελεί αυτό άμεση παραδοχή ανεκδιήγητου ιστορικού ατοπήματος και απαράδεκτης προχειρότητας με την οποία λύθηκε ένα εθνικό θέμα μείζονος σημασίας; 

Ανάλογη θυμηδία προκαλεί η αποστροφή του κ. Κοτζιά περί «πολυεθνικής Ισπανίας», την οποία προφανώς χρησιμοποιεί ως παράδειγμα αρμονικής εθνοτικής συνύπαρξης. Αν αναλογιστούμε την πράγματι…αγαστή συνύπαρξη Καταλανών (σήμερα) και Βάσκων (στο παρελθόν) με το ισπανικό κράτος, δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με τον κύριο υπουργό ότι τέτοια περίοδο ειρήνης και νηνεμίας δεν έχει ξαναδεί ο πλανήτης. Κάνοντας αναφορά στην Ισπανία άλλωστε, ο κ. Κοτζιάς δηλώνει ότι θαυμάζει την «πολυεθνική» Βόρεια Μακεδονία, όπου συνυπάρχουν Σλάβοι, Αλβανοί και Βλάχοι. Θεωρεί άρα πως σε τέτοιο στέρεο οικοδόμημα, ενσάρκωση της μεταμοντέρνας πολυπολιτισμικότητας, οι ακροδεξιές (ό,τι και αν σημαίνει αυτός ο καταχρηστικά χρησιμοποιούμενος όρος) αντιλήψεις δεν έχουν θέση. 

Ο κύριος υπουργός και καθηγητής όμως λησμόνησε να μας εξηγήσει γιατί έσπευσε να κατοχυρώσει τον «μακεδονικό» (παραδόξως, όχι «σλαβομακεδονικό») εθνικό προσδιορισμό στη γλώσσα και την εθνότητα των γειτόνων μας που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του αυτοπροσδιοριστικού αφηγήματος του σλαβικού στοιχείου της Βόρειας Μακεδονίας. Γιατί άραγε αδίκησε η Συμφωνία τους Αλβανούς και τους Βλάχους οι οποίοι βλέπουν την δική τους ταυτότητα να απουσιάζει από το όνομα του κράτους και τον αυτοπροσδιορισμό της κυρίαρχης εθνοτικής κοινότητας; Πού είναι οι αναφορές στην Αλβανία ή την «Βλαχία» στο όνομα της Βόρειας «Μακεδονίας», της οποίας η πλειοψηφία αφέθηκε ελεύθερη να μονοπωλεί τον χαρακτηρισμό «Μακεδόνες»; Αν ο κ. Κοτζιάς προσέβλεπε στην ενίσχυση του πολυεθνικού χαρακτήρα του κράτους των Σκοπίων, πώς συναίνεσε σε μία λύση που επέτεινε την ταύτιση μεταξύ κράτους και κυρίαρχης εθνότητας εις βάρος των εκεί μειονοτήτων, ενώ ταυτόχρονα ενίσχυσε τις βουλγαρικές φοβίες απέναντι σε προβλήματα που σχετίζονται με δικές τους μειονότητες; Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι θέλει πραγματικά ταλέντο για να συναφθεί μία συμφωνία με τόσες ταυτόχρονες «επιτυχίες». 

Κλείνοντας, ας προσέξουμε την επιδέξια συναισθηματικά φορτισμένη αναφορά του κ. Κοτζιά στους Έλληνες Μακεδονομάχους στο τέλος. Η οποία βέβαια ξενίζει την ώρα που ο κύριος υπουργός και καθηγητής μας θυμίζει πως «το “Μακεδονικό” ξεκίνησε ως μια ενδοσλαβική διαμάχη», εμμέσως χαρακτηρίζοντας την ελληνική εμπλοκή τότε (επομένως και τώρα;) περίπου περιττή και αχρείαστη. Πού να φανταζόταν βέβαια η «ενδοσλαβική διαμάχη» την καλή της τύχη να επιλυθεί τελικά από μια προσωπικότητα του…διαμετρήματος του κ. Κοτζιά.

Κ.

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύτηκε στα Νέα της 19/11/2020

Ο Τρέβορ Νόα είναι Νοτιοαφρικάνος κωμικός που παρουσιάζει ένα από τα δημοφιλέστερα πολιτικά-κωμικά σόου στην Αμερική. Προερχόμενος από μία χώρα με το γνωστό ρατσιστικό παρελθόν και εργαζόμενος σε άλλη με τα δικά της προβλήματα ρατσισμού, προκάλεσε ένα μίνι-διπλωματικό επεισόδιο το 2018 όταν είπε ότι η εθνική Γαλλίας που είχε κερδίσει το ποδοσφαιρικό Μουντιάλ, ήταν στην πραγματικότητα «εθνική Αφρικής». Ο Γάλλος πρέσβης στις ΗΠΑ του απάντησε ότι στην Γαλλία οι Γάλλοι πολίτες δεν χρειάζονται επιθετικούς προσδιορισμούς όπως στην Αμερική. Τον Νόα δεν τον πτόησε ούτε το γεγονός ότι οι ίδιοι οι παίκτες ξεκαθάρισαν πως είναι και αισθάνονται Γάλλοι και επανήλθε υποστηρίζοντας ότι μη-αναγνώριση της αφρικανικής ταυτότητάς τους αποτελεί ούτε λίγο ούτε πολύ συγκεκαλυμμένο ρατσισμό.

Αυτό το περιστατικό το θυμηθήκαμε παρακολουθώντας τον τρόπο κάλυψης των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων στην Γαλλία από τον αγγλόφωνο, και ιδιαίτερα  τον αμερικάνικο, κεντροαριστερό-φιλελεύθερο (αυτό που στην αμερικανική πολιτική διάλεκτο αποκαλείται liberal) τύπο. Πέραν της δικαιολογημένης προσπάθειας να μην παρουσιαστούν τα γεγονότα της Γαλλίας ως γενικευμένη «σύγκρουση πολιτισμών», παρατηρούμε την διαρκώς αναπτυσσόμενη αμφισβήτηση του γαλλικού ρεπουμπλικανικού μοντέλου ως πηγής, και άρα έμμεσης δικαιολόγησης, του μίσους που αισθάνονται κάποιοι Μουσουλμάνοι προς το γαλλικό κράτος. Το επιχείρημα που ακούγεται είναι ότι το γαλλικό μοντέλο αυστηρής κοσμικότητας (laicité) δημιουργεί ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τους Μουσουλμάνους που ζουν στην Γαλλία, θέτοντάς τους προ του διλήμματος ν’ απαρνηθούν ή όχι την θρησκεία τους, προκειμένου να αποτελέσουν μέλη της πολιτικής κοινότητας. Υπονοείται έτσι ότι το γαλλικό μοντέλο, αντί να βασίζεται, όπως ισχυρίζεται,  σε οικουμενικές αξίες, στην πραγματικότητα καταπιέζει και αποκλείει.

Φαίνεται λοιπόν ότι ο Μακρόν έχει ανοίξει ταυτόχρονα δύο μέτωπα: όχι μόνο με τον ακραίο τζιχαντισμό, αλλά και με εκείνους στην Δύση που θεωρούν τον δεξιό λαϊκισμό και την αντίθεση στην πολυπολιτισμικότητα ως τις κύριες απειλές. Το παράδοξο έγκειται στο ότι αυτή η κριτική, που αναπτύσσεται από τα αριστερά, εμφανίζεται πλέον, σε αντίθεση με το παρελθόν, επικριτική προς τις αξίες του Διαφωτισμού, τις οποίες το γαλλικό κράτος ιστορικά πρεσβεύει. Όπως και το περιστατικό με την αφρικανική καταγωγή των Γάλλων ποδοσφαιριστών, πρόκειται για μία προβολή, αν όχι επιβολή, των όρων της εσωτερικής αμερικανικής συζήτησης στην γαλλική πραγματικότητα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η ισότιμη συμμετοχή στο πολιτικό «έθνος», ανεξάρτητα από εθνοτικά ή θρησκευτικά χαρακτηριστικά, και η περιφρούρηση του ουδέτερου χαρακτήρα του κράτους ξαφνικά αποκαλούνται «ρατσισμός» και «νέο-αποικιοκρατία». Η εν λόγω στάση εξηγεί την δυσθυμία εκ μέρους της Γαλλίας για την χλιαρή διεθνή αντίδραση απέναντι στις τελευταίες επιθέσεις.   

Κλείνουμε με μία εκτίμηση για την επίπτωση της νέας έξαρσης της αντιπαλότητας Δύσης-Ισλαμισμού στην ελληνική εξωτερική πολιτική. Την παρούσα συγκυρία έχει σπεύσει να εκμεταλλευθεί ο Ερντογάν, παίζοντας τον ρόλο του αυτόκλητου ηγέτη των Μουσουλμάνων. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ίδιος υιοθετεί μεγάλο μέρος από την αγγλοσαξονικής έμπνευσης ρητορική της νέας αριστεράς περί «ρατσισμού» και «Ισλαμοφοβίας», η οποία ασκεί ολοένα και μεγαλύτερη επιρροή στο Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ. Καθώς η Ελλάδα φαίνεται να έχει επενδύσει στην νίκη Μπάιντεν ενόψει νέων αντιπαραθέσεων με την Τουρκία, θα πρέπει να αναμένουμε από τον Τούρκο πρόεδρο να εντείνει την ψευδό-προοδευτική ρητορική του, προκειμένου να εκβιάσει μια επιεικέστερη στάση των ΗΠΑ έναντι της Τουρκίας.

Του Άγγελου Χρυσόγελου

Παρατηρείται μια ενδιαφέρουσα δυναμική στον διεθνή διάλογο γύρω από τις πρωτοβουλίες του Γάλλου προέδρου Μακρόν να τιθασεύσει το ριζοσπαστικό Ισλάμ στην χώρα του. Ο Μακρόν είχε παρουσιαστεί την στιγμή της εκλογής του το 2017 ως αντίβαρο στον δεξιό λαϊκισμό, μέλος ενός άτυπου «φιλελεύθερου» συνασπισμού μαζί με τους Μέρκελ, Τρυντό και Ομπάμα. Σήμερα, τρία χρόνια μετά, η πολιτική του Μακρόν έχει πάρει μια φαινομενικά αναπάντεχη τροχιά και προκαλεί συζητήσεις μεταξύ των μέχρι πρότινος υποστηρικτών του.

Αυτή η αλλαγή παρατηρείται στον κατεστημένο σοσιαλ-φιλελεύθερο (liberal) τύπο των ΗΠΑ, όπου ιδιαίτερα τα τελευταία τέσσερα χρόνια η συζήτηση για το Ισλάμ αντανακλά αντιλήψεις και στάσεις έναντι του προέδρου Τραμπ. Για Αμερικάνους κεντροαριστερούς και φιλελεύθερους πολιτικούς, αναλυτές και δημοσιογράφους συνασπισμένους στο Δημοκρατικό Κόμμα, ο βασικός κίνδυνος είναι ο ρατσισμός και, σε ό,τι αφορά τις σχέσεις με τους Μουσουλμάνους, η Ισλαμοφοβία του Τραμπ. Χρησιμοποιώντας αυτό το φίλτρο ανάλυσης, βλέπουν πλέον τον μέχρι πρότινος ευνοούμενό τους Μακρόν με μεγάλη επιφυλακτικότητα. 

Αυτή η επιφυλακτικότητα όμως δεν αποκαλύπτει μόνο τις εσωτερικές αντιφάσεις του ετερόκλητου διεθνούς «φιλελεύθερου» στρατοπέδου που σχηματίστηκε άρον-άρον το 2016 για να αποκρουστεί ο Τραμπ, αλλά και τα λογικά όρια του Διαφωτιστικού εγχειρήματος, κατά ειρωνικό τρόπο μάλιστα στην χώρα που το γέννησε. Ο Μακρόν χρησιμοποιεί την γλώσσα του Διαφωτισμού – ελευθερία, δικαιώματα των γυναικών – για να δικαιολογήσει την ανάγκη αυστηρότερου κρατικού ελέγχου επί του Ισλάμ. Στην βάση αυτών των αξιών καταδικάζει τις «αποσχιστικές τάσεις» του θρησκευτικού φανατισμού που κατακερματίζει την κοινωνία. Και δεν διστάζει να κατονομάσει μια συγκεκριμένη θρησκεία ως απειλή προς την ελεύθερη κοινωνία που το γαλλικό μοντέλο θρησκευτικής ουδετερότητας διαφυλάσσει.

Για άλλους σοσιαλ-φιλελεύθερους όμως, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ όπου τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τον Τραμπ, αυτή η πολιτική εμφανίζεται ως ανησυχητικά όμοια με την ακροδεξιά που υποτίθεται ότι καταπολεμάει. Η παρουσίαση του Ισλάμ ως απειλή προς τις φιλελεύθερες αξίες της Δύσης είναι μια ρητορική κίνηση άλλωστε που η ακροδεξιά έχει ήδη κάνει προ πολλού σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Βρετανία και η Σουηδία. Εδώ βλέπουμε την κεντροαριστερή κριτική να έρχεται κοντά – ίσως περισσότερο από όσο θα ήθελε η ίδια – προς την αντίληψη της ριζοσπαστικής αριστεράς ότι το πρόγραμμα του Διαφωτισμού είναι σε τελική ανάλυση και αυτό ένα σύστημα εξουσίας συναρθρωμένο με άλλες διαστάσεις της ευρωπαϊκής ιστορίας όπως η αποικιοκρατία. Ακόμα όμως και αν αποφεύγει αυτήν την ριζοσπαστική κριτική, η σοσιαλ-φιλελεύθερη στάση έναντι του Μακρόν φαίνεται να είναι ότι τα όρια του φιλελευθερισμού σταματούν εκεί που αρχίζει η κρατική επιβολή εις βάρος μειονοτήτων. 

Όμως το γαλλικό σύστημα της κοσμικότητας (laicité) δεν αφορά μόνο τους Μουσουλμάνους. Σε αντίθεση με την ατζέντα της ακροδεξιάς που ξεκάθαρα επιδιώκει διακρίσεις εις βάρος ενός κομματιού της κοινωνίας, η γαλλική κοσμικότητα επιβάλλεται με ίσους όρους σε όλες τις θρησκείες. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που πολλές από τις φιλοδοξίες του Μακρόν, όπως στενότερος έλεγχος επί του διορισμού Μουσουλμάνων ιερέων, σκοντάφτουν στο στάδιο της υλοποίησης: αν ισχύσουν για το Ισλάμ, τότε θα πρέπει να ισχύσουν και για όλες τις θρησκείες στην Γαλλία, διαφορετικά θα κινδυνεύουν με απόρριψη από γαλλικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια ως διακρίσεις και παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε όποια περίπτωση, η κοσμικότητα αφορά όλους τους Γάλλους και, παρά την ρητορική του Μακρόν, μέχρι τώρα κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί που να στοχοποιεί αποκλειστικά τους Μουσουλμάνους. Αυτό δημιουργεί δυο προβλήματα στην κεντροαριστερή κριτική προς τον Μακρόν.

Πρώτον, όπως είναι γνωστό, η γαλλική κοσμικότητα δεν θεσμοθετήθηκε για να αντιμετωπιστεί το Ισλάμ, το οποίο είναι μια πραγματικότητα στην Γαλλία μόλις τις τελευταίες έξι δεκαετίες. Η κοσμικότητα δημιουργήθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα για να περιορίσει και καταπιέσει την ισχύ του Καθολικισμού. Το επιχείρημα επομένως ότι η «επιθετική κοσμικότητα» του γαλλικού συστήματος προκαλεί «ασφυξία» στους Μουσουλμάνους και άρα αποτελεί κάποιου είδους δικαιολογία για τις συνεχείς τρομοκρατικές επιθέσεις των τελευταίων ετών θα πρέπει να λάβει υπόψη του ότι υπό την κοσμικότητα «στενάζουν» και άλλες θρησκείες, οι οποίες δεν έχουν επιδείξει καμιά συγκρίσιμη με τους ριζοσπαστικούς Μουσουλμάνους τάση προς βία. 

Υπάρχει λοιπόν μια εσωτερική αντίφαση στο επιχείρημα ότι οι κοσμικές αξίες περιφρουρούνται μόνο μέσω περιορισμού του δημοσίου ρόλου της θρησκείας, όπως πολλοί φιλελεύθεροι και προοδευτικοί πιστεύουν όταν η συζήτηση αφορά τις δικές τους χώρες, αλλά ταυτόχρονα ο φιλελευθερισμός απαιτεί σεβασμό της θρησκευτικής έκφρασης, όπως κάποιοι από αυτούς υπονοούν για να δικαιολογήσουν τις ισλαμικές αντιδράσεις στην Γαλλία. Αν η δημόσια παρουσία της θρησκείας απειλεί τις κοσμικές αξίες και λειτουργία του κράτους, τότε αυτό δεν μπορεί να ισχύει μόνο για κάποιες θρησκείες αλλά για όλες, πλειοψηφούσες και μειοψηφούσες. Αν πάλι η ανοχή της δημόσιας έκφρασης του θρησκευτικού συναισθήματος είναι προϋπόθεση για την ομαλότερη ένταξη μειονοτήτων και σεβασμό της διαφορετικότητας, αυτό αντιβαίνει λογικά στην αντίληψη ότι η θρησκεία απειλεί την ελευθερία της κοινωνίας. Με δεδομένες τις ιστορικές ρίζες του φιλελευθερισμού στο αίτημα προστασίας της θρησκευτικής λατρείας και συνείδησης από την κρατική επιβολή, βλέπουμε πώς η αντιθρησκευτικότητα είναι τελικά ένα άκρως αντι-φιλελεύθερο χαρακτηριστικό που οδηγεί τον φιλελευθερισμό στην ίδια του την αυτοαναίρεση. Μήπως τελικά ο, έστω και μετριοπαθώς, θρησκευτικός χαρακτήρας ενός κράτους εγγυάται την κοινωνική γαλήνη αρκεί να εξασφαλίζει έναν μίνιμουμ πλουραλισμό προς όφελος των μη-επικρατουσών θρησκειών;

Θα μπορούσε όμως κάποιος να διατυπώσει και μια αντίστροφη απάντηση στην σοσιαλ-φιλελεύθερη κριτική προς την γαλλική κοσμικότητα. Υπό μια έννοια Αμερικάνοι (αλλά και Βρετανοί) επικριτές του Μακρόν έχουν δίκιο δεδομένης της εμπειρίας των χωρών τους στην διαχείριση της θρησκευτικής διαφορετικότητας, παρά τις όποιες προκλήσεις που παραμένουν, σε σχέση με την Γαλλία. Ακόμα και για τον πιο προοδευτικό Αμερικάνο, ο δημόσιος ρόλος της θρησκείας είναι απλά η άλλη όψη του νομίσματος της ελευθερίας λατρείας και σεβασμού της θρησκευτικής διαφορετικότητας που αποτελεί το αξιακό θεμέλιο των ΗΠΑ. Κατ’ αντιστοιχία, οι Βρετανοί Μουσουλμάνοι πιθανότατα αισθάνονται πιο άνετα σε μια χώρα όπου ο ανώτατος άρχοντας αποκαλείται «υπερασπιστής της πίστης» (defender of the faith) σε σχέση με μια χώρα όπου το κράτος είναι επιδεικτικά και μαχητικά άθρησκο. 

Αυτά τα μοντέλα όμως δεν παύουν να αντανακλούν συγκεκριμένες ιστορικές και κοινωνικές διεργασίες της κάθε χώρας. Η επιβολή τους σε άλλες χώρες που για διάφορους λόγους έχουν ακολουθήσει άλλη πορεία δεν θα ήταν λιγότερο αυταρχική και ανελεύθερη από το να επιβάλει ένα κράτος στους πολίτες του τι και πώς θα πιστεύουν. Ιδιαίτερα η τάση, που έχει μεγεθυνθεί στις ημέρες μας από τον ρόλο του διαδικτύου, να προβάλλονται αμερικανικά ιδεολογικά σχήματα και πολιτικά επίδικα σε άλλες χώρες και έθνη είναι εξαιρετικά ανησυχητική. Η αυτάρεσκη διαπίστωση Αμερικάνων σοσιαλ-φιλελεύθερων ότι «το γαλλικό μοντέλο έχει αποτύχει» όπως διαβάζουμε αυτές τις ημέρες δεν έχει καμιά αξία πέραν της ικανοποίησης αυτού που την εκφέρει. Για συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους, η Γαλλία έχει υιοθετήσει ένα σύστημα αυστηρής κοσμικότητας, του οποίου μάλιστα η συνεπής εφαρμογή έχει αποτελέσει, μαζί με το θεσμικό οικοδόμημα της Πέμπτης Δημοκρατίας, βασικό στοιχείο του ιστορικού συμβιβασμού που έχει επιτρέψει την απρόσκοπτη (για πρώτη φορά στην γαλλική ιστορία) λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος τα τελευταία 60 χρόνια. Με άλλα λόγια, η κοσμικότητα αποτελεί πλέον, μετά από αιώνες διαμάχης γύρω από αυτήν, ένα βασικό στοιχείο της γαλλικής εθνικής ταυτότητας προς το οποίο όλοι όσοι θέλουν να μετάσχουν σε αυτήν θα πρέπει να προσαρμοστούν.

Για να είμαστε δίκαιοι, αυτές οι αντιφάσεις του φιλελευθερισμού μεταξύ της «υπαρκτής» εκδοχής του στην Γαλλία και της σοσιαλ-φιλελεύθερης Αγγλοσαξονικής κριτικής σε μεγάλο βαθμό αποτελούν αντικατοπτρισμό αντίστοιχων διλημμάτων της συντηρητικής σκέψης. Ένας συντηρητικός δεν επιθυμεί την αποθρησκειοποίηση της δημόσιας σφαίρας και κοινωνίας, ιδιαίτερα αν αυτή δεν έρχεται οργανικά αλλά επιβάλλεται άνωθεν. Από την άλλη, ένας συντηρητικός κατανοεί την ανάγκη ύπαρξης ελάχιστων κοινών κωδικών επικοινωνίας και αλληλοταύτισης σε μια κοινότητα με σκοπό την συνοχή και επιβίωσή της. Αυτό σημαίνει ότι ο συντηρητικός στέκεται επικριτικά απέναντι στην ώσμωση ακροδεξιάς και ακρο-φιλελεύθερης ρητορικής που καταδικάζει συλλήβδην όλες τις θρησκείες απλά γιατί είναι θρησκείες. Δεν μπορεί όμως και να μην αναδείξει την υποκρισία της σοσιαλ-φιλελεύθερης κριτικής η οποία περίπου λέει ότι ο περιορισμός της επικρατούσας θρησκείας είναι απαραίτητος στο όνομα της «προόδου», αλλά η πριμοδότηση της μειοψηφούσας θρησκείας επιβάλλεται στο όνομα της «διαφορετικότητας». Σε αυτό το σημείο τα όρια μεταξύ φιλελευθερισμού και «κοινοτισμού» όπως λέγεται στον γαλλικό δημόσιο διάλογο, δηλαδή κατακερματισμού της κοινωνίας σε πολιτιστικά ασύμβατες μειονότητες, γίνονται δυσδιάκριτα. Η φύση του ριζοσπαστικού Ισλάμ σήμερα έχει αποδείξει σε τελική ανάλυση τις αντιφάσεις και προβλήματα αυτής της στάσης.

Μια συνεπής συντηρητική στάση επομένως θα ήταν ότι οι αξίες του Διαφωτισμού και του φιλελεύθερου-κοσμικού κράτους μπορούν να γίνουν αποδεκτές, αν μη τι άλλο, γιατί αποτελούν προϊόν μακραίωνων ιστορικών διαδικασιών που πήραν διαφορετικές μορφές σε διαφορετικές χώρες και επιβλήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, και βέβαια όχι χωρίς αντιδράσεις και παλινδρομήσεις, σε διασύνδεση με άλλα στοιχεία εθνικής και θρησκευτικής ταύτισης. Αν δει επομένως και τις αξίες του Διαφωτισμού με τις κατά τόπους εκφράσεις τους ως στοιχείο εθνικής ταυτότητας, ένας συντηρητικός θα μπορούσε να τις αποδεχτεί στο περιεχόμενό τους χωρίς αυτό να απαιτεί την αποσύνδεση από άλλες υπέρτερες αξίες που χαρακτηρίζουν μια συλλογικότητα – από τις οποίες άλλωστε σε μεγάλο βαθμό φιλελεύθερες αξίες έχουν εκπηγάσει και επηρεαστεί φιλοσοφικά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ετερογένεια μοντέλων σχέσεων κράτους-θρησκείας στην Ευρώπη αντανακλά την εθνική και ιστορική της ποικιλοχρωμία και διαφορετικούς κατά τόπους συμβιβασμούς. Έτσι, το γαλλικό μοντέλο κοσμικότητας δεν είναι ένα γενικευμένο μοντέλο ή ιδανικό «προόδου» στο οποίο όλες οι άλλες κοινωνίες πρέπει να αποσκοπούν, δεν είναι όμως και κάτι που μπορεί να απορριφθεί απλά και μόνο επειδή μια μειονότητα, οσοδήποτε σημαντική αριθμητικά, δυσθυμεί την ώρα που και αυτό έχει προκύψει από μακρόσυρτες διαδικασίες στην γαλλική ιστορία. 

Με άλλα λόγια, ένας συντηρητικός μπορεί να στηρίζει τον Μακρόν στην διαμάχη του με τον ριζοσπαστικό Ισλαμισμό από την στιγμή που ο πυρήνας του μηνύματός του – ότι όσοι θέλουν να λάβουν μέρος στην πολιτική και κοινωνική ζωή μιας χώρας πρέπει να ασπάζονται έναν ελάχιστο πυρήνα αξιών και ιδεών που έχει επικρατήσει εκεί ιστορικά – είναι ξεκάθαρα συμβατός με τον συντηρητισμό. Το ότι αυτές οι αξίες στην Γαλλία τυχαίνει να είναι αυστηρά κοσμικού/φιλελεύθερου χαρακτήρα απλά αφορά την ιστορική πορεία αυτής της χώρας και δεν επιβάλλει αυτές τις αξίες ως κάποιο γενικό μέτρο προς το οποίο όλοι οι άλλοι πρέπει να προσαρμοστούν. Σε άλλες χώρες η θρησκευτικότητα του λαού και το θρησκευτικό αποτύπωμα στους θεσμούς μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερα, αυτό όμως δεν στερεί το δικαίωμα από αυτές τις χώρες να επιζητούν ό,τι και ο Μακρόν αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο προς το οποίο τα νέα μέλη της πολιτικής κοινότητας θα πρέπει να προσαρμοστούν. Αν υπάρχει άλλωστε ένα σημείο όπου συντηρητισμός και φιλελευθερισμός (στην ιστορικά συνεπή μορφή του) συναντώνται, είναι ακριβώς η αντίθεση στον κατακερματισμό και η διατήρηση ενός αξιακού κοινού παρονομαστή πάνω στον οποίο δομείται η ζωή μιας πολιτικής κοινότητας.

Οι στρατιωτικές προκλήσεις από την Άγκυρα είναι συνεχείς. Οι δε βασικές παραδοχές βάσει των οποίων δομήθηκε η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας (ισχύς διεθνούς δικαίου/διεθνών οργανισμών, ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας, αμυντική κάλυψη από συμμάχους και ΕΕ) τις τελευταίες δεκαετίες έχουν πλήρως διαψευστεί. Παραδοχές, οι οποίες έγιναν ασμένως αποδεκτές από την κοινωνία καθώς η συγκεκριμένη προσέγγιση νομιμοποιούσε ιδεολογικά την ανέξοδη επιλογή της μη επιδίωξης αυτοδύναμης ισχύος και το κόστος που αυτή συνεπαγόταν με αντάλλαγμα τον τρυφηλό βίο μιας παρασιτικής ευμάρειας.

Η συνειδητοποίηση της στρατιωτικής ισχύος ως του μόνου πραγματικού εγγυητή της ασφάλειας της χώρας μόνο αναιμικά φαίνεται να γίνεται αποδεκτή χωρίς να υποστασιοποιείται σε συγκεκριμένες πράξεις πέραν των ανέξοδων συναισθηματικών αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χάριν εκτόνωσης και μόνο. Η ελλαδική κοινωνία φαίνεται ότι αναζητά το λαχείο.  Στρατηγική συμμαχία με μια Μεγάλη Δύναμη, κοιτάσματα τρισεκατομμυρίων και ούτω καθεξής.  Οτιδήποτε θα απαλλάξει του συβαρίτες Ελλαδίτες από το να καταβάλουν το κόστος ανεξάρτητου εθνικού βίου γίνεται δεκτό…

Στο παραπάνω πλαίσιο καθίσταται υπαρξιακή ανάγκη η πλήρης κινητοποίηση της κοινωνίας. Η καθιέρωση, μόνιμης εισφοράς άμυνας, πέραν της υπάρχουσας φορολογίας και του τακτικού αμυντικού προϋπολογισμού, προορισμένη αποκλειστικά για αγορά οπλικών συστημάτων και ανάπτυξη εγχώριας έρευνας προσφέρει διέξοδο στην σημερινή οικονομική καχεξία. Το υπάρχον Ταμείο Εθνικής Άμυνας (ΦΕΚ 130Α’, 1904) δεν αρκεί καθώς περιορίζεται στην αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας των Ενόπλων Δυνάμεων.

Παράλληλα, το προηγούμενο του κυπριακού Νόμου περί Εκτάκτου Εισφοράς για την Άμυνα της Δημοκρατίας, όπου τα έσοδα χρησιμοποιήθηκαν για κάλυψη άσχετων δημοσιονομικών αναγκών πρέπει να αποφευχθεί. Επίσης, τυχόν μισθολογικές απαιτήσεις των στελεχών των Ε.Δ. θα καλύπτονται από τον τακτικό προϋπολογισμό.

Η εισφορά δύναται να προέλθει ως πολύ μικρό ποσοστό (ενδεικτικά 0,50%) επί των τόκων καταθέσεων, επί των κερδών ιδιωτικών επιχειρήσεων και δημοσίων οργανισμών, επί των ενοικίων και αγοραπωλησιών ακινήτων, επί κάθε εμπορικής συναλλαγής, επί των μισθών ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων, επί των μερισμάτων και εταιρικών κερδών και τέλος, επί των συντάξεων. Λίγα από πολλούς. Το αποτέλεσμα θα είναι αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια κάθε έτος. Ταυτόχρονα πρόνοιες για δωρεές και έκδοση κουπονιών για την Ομογένεια. Κινητοποίηση πανεθνική μη περιοριζόμενη σε λίγους δωρητές. Η επιβίωση της πατρίδας αφορά όλους, ίσως περισσότερο τους πολλούς από τους λίγους ισχυρούς χορηγούς.

Δεν γίνεται λόγος για κάποιο περίπλοκο νομικό σχήμα με διοικητική γραφειοκρατία μέσω του οποίου η εγγενής τάση των Ελλήνων πολιτικών για προσωπικό προσπορισμό και τακτοποίηση ημέτερων θα απαξιώσει, αλλά στην ουσία για έναν λογαριασμό εις τον οποίο θα κατευθύνονται τα προαναφερόμενα έσοδα και τη διαχείριση του οποίου θα αναλάβει ανώτατος δικαστικός και ανώτατοι υπάλληλοι του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους. Μη συμμόρφωση στις παραπάνω κρατήσεις θα συνεπάγεται επιβολή πολλαπλάσιου προστίμου της αξίας της εισφοράς.

Παρέλκει να τονιστεί η σημασία της διαφάνειας ενός τέτοιου εγχειρήματος. Το πολιτικό προσωπικό της χώρας θα πρέπει να προβεί σε δύο υπερβάσεις. Αφ’ ενός να εμπνεύσει επιπρόσθετες θυσίες στον ελληνικό λαό προβαίνοντας πρώτα το ίδιο σε αυτές, αφ’ ετέρου να αντισταθεί στη διεφθαρμένη φύση του να απαξιώνει την οποιαδήποτε εθνική προσπάθεια.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δημοκρατία στις 13 Αυγούστου 2020.

Η απάντηση στο ερώτημα αν ο Καποδίστριας κυβέρνησε δικτατορικά – μια συζήτηση που ανακινήθηκε πριν κάποιες εβδομάδες από την γνωστή δήλωση μέλους της Επιτροπής 2021 – είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικά απλή και είχε δοθεί πριν από δεκαετίες από έναν Ιταλό αριστερό διανοούμενο.

Η αστική τάξη, υποστήριζε ο Ιταλός σκηνοθέτης Πιερ Πάολο Παζολίνι, είναι γραφτό να αυτοκαταστραφεί διότι «έχει χάσει κάθε αίσθηση της ιερότητας». Δεν το είπε φυσικά για αυτόν που έκανε την αρχική δήλωση για τον Καποδίστρια, ούτε πολύ περισσότερο για το «τουίτ» (τοτεμική λέξη στην αντι-ηρωική εποχή μας) με το οποίο απάντησε η Επιτροπή στις αντιδράσεις για τον χαρακτηρισμό του Καποδίστρια περίπου ως «φασίστα» – διότι μη γελιόμαστε, στο λεξιλόγιο του μέσου Έλληνα σήμερα αυτός ο όρος υπάρχει μόνο ως αντιδιαστολή προς την αδιαμφισβήτητη, και άρα καθαγιασμένη, «δημοκρατικότητα».

Το επίμαχο στοιχείο της υπόθεσης δεν είναι η αρχική, προκλητική για χάρη της πρόκλησης, δήλωση ενός ιστορικού, αλλά το «διευκρινιστικό τουίτ» της Επιτροπής που καταδεικνύει αυτό ακριβώς που θα έπρεπε να απασχολήσει όσους πίστεψαν ότι με τα συγκαταβατικά επιχειρήματά τους δικαιολόγησαν τον «απολυταρχισμό» του Κυβερνήτη. Ωστόσο, μπορούμε και οφείλουμε να εστιάσουμε σε μία παράμετρο που χωρίζει την αστική (δεν θα πούμε «δεξιά», γιατί δεν το επιτρέπουν οι ίδιοι στον εαυτό τους) από την αριστερή ιδεολογία, σαν γρανιτένιο τείχος.

Η αστική ιδεολογία δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει το «Zeitgeist» από τη «μυθολογία», τον πεπερασμένο Υλισμό από την άφθαρτη Μεταφυσική. Από την ώρα που ανασύρθηκε η αρχική δήλωση, διάφοροι θιγμένοι βάλθηκαν να μιλούν περιπαθώς για τις ιστορικές συνθήκες, ότι η Ελλάδα τότε ήταν περίπου συγκρίσιμη με το χάος μεταποικιακών αφρικανικών κρατών, δεν υπήρχαν θεσμοί, εκείνοι που σκότωσαν τον Κυβερνήτη κάθε άλλο παρά τυραννοκτόνοι ήταν, και λοιπά πολλά.

Ταυτόχρονα όμως το απαντητικό τουίτ της Επιτροπής εισερχόταν ήδη στο βασίλειο της λήθης, δηλώνοντας ότι δουλειά της για τα 200χρονα του ’21 είναι να αφήσει «να αναδειχθούν όλες οι απόψεις, όλες οι κριτικές». Φαντάζεται κανείς την ικανοποίηση του συντάκτη αυτής τη βαρύγδουπης δήλωσης για το πώς κατάφερε περίτεχνα να αφήσει χώρο για «αιρετικές» απόψεις όπως προστάζει η σύγχρονη κουλτούρα αποδόμησης των πάντων, χωρίς όμως να προσβάλλει τις ευαισθησίες και τις βεβαιότητες του «αστικού κόσμου» που υπερήφανα εκπροσωπεί η σημερινή κυβέρνηση. Δυστυχώς, η ανιαρή επανάληψη της ιδεολογίας του «απολύτως τίποτα» ακυρώνει τον ίδιο τον γύρο του θριάμβου.

Για να μην πελαγοδρομούμε: Ο Κοραής δεν συμπαθούσε τον Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας δεν συμπαθούσε τη Φιλική Εταιρεία. Ο Στέφανος Κουμανούδης, ορθολογιστής διαφωτιστής του οποίου η προσωπικότητα και το έργο θα μπορούσαν κάλλιστα να γίνουν το λάβαρο των σημερινών «μεταρρυθμιστών», υπεραμυνόταν της φυλετικής καθαρότητας του Ελληνισμού και τα είχε βάλει με τον Παπαρρηγόπουλο – εδραιωτή του σχήματος Αρχαιότητα / Βυζάντιο / Νέος Ελληνισμός – επειδή, με αφορμή μερικά επίμαχα αρχαιολογικά ευρήματα, ο δεύτερος δεν είχε πρόβλημα να αναγνωρίσει την επιρροή του σλαβικού στοιχείου στη διαμόρφωση του νεότερου Ελληνισμού.

Ας συγγράψουμε λοιπόν τόμους, ας οργανώσουμε συνέδρια, ας αναρτήσουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όλα με κριτικό νου. Όλα χρειάζονται και καλώς χρειάζονται. Η πολυφωνία όντως αποτελεί θέσφατο της σύγχρονης δημοκρατίας. Ας ξεκλειδώσουμε το μυστήριο του «Zeitgeist». Ποιος θα εκφράσει όμως τη μυθολογία, τη «Μεταφυσική» του έθνους; Καμία ομάδα καταστολής δεν θα εισβάλει σε κανένα συνεδριακό κέντρο. Γιατί όμως να εισβάλει το συνεδριακό κέντρο στο σπίτι όλων των Ελλήνων;

Ο Παζολίνι μάλλον δεν είχε πολυσκοτιστεί στην ζωή του ούτε για τον Κυβερνήτη ούτε για το ότι μισό αιώνα αργότερα από το απόφθεγμά του οι γείτονες θα εόρταζαν την επέτειο της ανεξαρτησίας τους. Ίσως όμως σήμερα να γελά από το Βασίλειο της Λίμπο βλέποντας μια ολόκληρη χώρα να πελαγοδρομεί σε αναζήτηση της ορθολογικής «αλήθειας», μια αναζήτηση που έξω από κάθε πλαίσιο αυτού που ονόμαζε ιερότητα μόνο σε διαρκές μαρτύριο μπορεί να καταλήξει.

Κ.

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου για την ηλεκτρονική έκδοση της Ναυτεμπορικής: https://www.naftemporiki.gr/story/1598213/i-dimokratia-stin-epoxi-tou-koronoiou 

Πώς θα επηρεάσει η πανδημία του κορωνοϊού την λειτουργία της δημοκρατίας στον Δυτικό κόσμο; Είναι ένα ερώτημα που απασχολεί όλο και περισσότερο, με δεδομένο ότι ο κορωνοϊός εμφανίστηκε σε μια περίοδο όπου η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία αντιμετώπιζε ήδη πλήθος προκλήσεων, με κυριότερη την άνοδο του λαϊκισμού. Θα επιχειρήσουμε εδώ να εξερευνήσουμε κάποιες από τις προκλήσεις για την δημοκρατία που αναφύονται στην νέα εποχή της πανδημίας.

Η πρώτη πρόκληση είναι η αύξηση των εξουσιών του κράτους έναντι των πολιτών του. Από την επιβολή δρακόντειων lockdown μέχρι την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών καταγραφής κινήσεων και υγειονομικών δεδομένων, το κράτος αναμένεται να αποκτήσει έναν πρωτοφανή έλεγχο επί της ζωής των πολιτών του. Ίσως η κοντινότερη αναλογία που έχουμε για αυτό που έρχεται είναι η δραματική αύξηση των εξουσιών παρακολούθησης και ελέγχου μετά τις επιθέσεις της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001. Όπως και τότε, το κράτος αποκτά υπερεξουσίες με τους πολίτες σε μεγάλο βαθμό σύμφωνους, αν όχι ενθουσιασμένους, που αυτό προστρέχει στην προστασία τους.

Αυτό σημαίνει φυσικά ότι αναπόφευκτα νέα ερωτήματα θα δημιουργηθούν σχετικά με τα δικαιώματα και την ιδιωτικότητα των πολιτών, την χρήση από το κράτος των δεδομένων τους, και το αν κάποτε αυτές οι αρμοδιότητες θα ανασταλούν όταν η πανδημία περάσει. Η εμπειρία από το «κράτος ασφάλειας» που αναδύθηκε σε απάντηση του κινδύνου της τρομοκρατίας πριν από 20 χρόνια δείχνει βέβαια ότι, συνήθως, όταν το κράτος αποκτά νέες δυνατότητες ελέγχου δύσκολα τις απεμπολεί.

Η συγκέντρωση αυτών των νέων εξουσιών στα χέρια κυβερνήσεων αυταρχικών ή λαϊκιστικών φαντάζει εφιάλτης για το μέλλον της δημοκρατίας. Δεν πρέπει όμως να υποτιμούμε το πρόβλημα βλέποντάς το αποκλειστικά μέσα από το πρίσμα της αντιπαλότητας λαϊκισμού-φιλελευθερισμού. Οι αποκαλύψεις Ασάνζ, Σνόουντεν κλπ έδειξαν ότι και κυβερνήσεις φιλελεύθερες και μετριοπαθείς στις ΗΠΑ και την Ευρώπη τα προηγούμενα 20 χρόνια κάλλιστα έκαναν χρήση των δυνατοτήτων που τους παρείχε η τεχνολογία για να παραβιάσουν την ιδιωτικότητα και τα δικαιώματα των πολιτών τους στο όνομα της «ασφάλειας».

Ένα δεύτερο ζήτημα είναι πώς θα λαμβάνουν χώρα οι δημοκρατικές διαδικασίες από εδώ και πέρα σε εποχή κοινωνικής αποστασιοποίησης. Σε πρακτικό επίπεδο, ήδη βλέπουμε ότι η δημοκρατία χάνει σε μεγάλο βαθμό το νόημά της όταν υπουργοί και βουλευτές δεν προσέρχονται στο κοινοβούλιο, υποψήφιοι επικοινωνούν με τους ψηφοφόρους αποκλειστικά μέσω μαγνητοσκοπημένων μηνυμάτων, οι πολίτες δεν μπορούν να διαδηλώσουν κοκ.

Πόσο ουσιαστική άραγε μπορεί να είναι η δημοκρατία με την κοινοβουλευτική ζωή, τον δημόσιο διάλογο και την μαζική κινητοποίηση να λαμβάνουν χώρα διαμέσου τηλεδιάσκεψης; Σε εποχές όπου οι ψηφοφόροι ήταν ήδη σε μεγάλο βαθμό απογοητευμένοι, αποστασιοποιημένοι ή κυνικοί έναντι της πολιτικής διαδικασίας, αυτή η μετατροπή της δημοκρατίας σε προϊόν αποκλειστικά της τηλεόρασης ή των σόσιαλ μήντια ενδεχομένως να επιφέρει το οριστικό της διαζύγιο με την καθημερινότητα και τις ανησυχίες των απλών ανθρώπων.

Αυτή η συζήτηση όμως δεν έχει μόνο θεωρητικές, αλλά και ξεκάθαρα πρακτικές συνέπειες. Ήδη λόγω της πανδημίας αναβλήθηκαν οι δημοτικές εκλογές στην Βρετανία, ο δεύτερος γύρος των αυτοδιοικητικών εκλογών στην Γαλλία και οι προεδρικές εκλογές στην Πολωνία. Ποιο είναι το μέλλον των εκλογών στην εποχή του κορονωϊού;

Στην Πολωνία η αντιπολίτευση κατηγόρησε την εθνικιστική κυβέρνηση ότι η επιμονή της να διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές στην ώρα τους δημιουργούσε άνισες συνθήκες διεξαγωγής του προεκλογικού αγώνα, αφού ο πρόεδρος της χώρας εκ των πραγμάτων έχαιρε μεγάλης προβολής λόγω του ρόλου του στην διαχείριση της κρίσης ενώ όλοι οι ανθυποψήφιοί του έπρεπε να αναστείλουν τις εκστρατείες τους. Η περίπτωσης της Πολωνίας ίσως είναι έτσι προανάκρουσμα ανάλογων διλημμάτων σε άλλες χώρες.

Ποια θα είναι σε μια ανάλογη περίπτωση η νομιμοποίηση του εκλογικού αποτελέσματος στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο αν ο πρόεδρος Τραμπ κινείται ελεύθερα χάρη στο αξίωμα και τις αρμοδιότητές του ενώ ο Τζο Μπάιντεν παραμένει αποκλεισμένος στο σπίτι του, όπως συμβαίνει μέχρι τώρα; Ποιο θα είναι το κύρος των εκλογών γενικά όταν η ουσιαστική κατάργηση των προεκλογικών εκστρατειών όπως τις ξέραμε μέχρι τώρα στερεί από τις κατά τόπους αντιπολιτεύσεις κάθε ουσιαστική ευκαιρία επαφής με τους ψηφοφόρους, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο στις κυβερνήσεις να θέτουν την ατζέντα, να κυριαρχούν στα ΜΜΕ κλπ;

Από την άλλη, είναι η αναβολή εκλογών μέχρι την επαναφορά σε κάποια απροσδιόριστη «ομαλότητα» ενδεδειγμένη λύση για την δημοκρατία; Η πρόσφατη νομοθεσία που πέρασε το ελεγχόμενο από τον Βίκτορ Ορμπάν κοινοβούλιο της Ουγγαρίας δείχνει ότι η πανδημία προσφέρει ευκαιρίες σε κυβερνήσεις με αυταρχικά ένστικτα να βάλουν την δημοκρατία στον πάγο. Αν η διεξαγωγή εκλογών υπό συνθήκες καραντίνας δίνει εκ των πραγμάτων πλεονέκτημα στην κατά τόπους εξουσία, δεν είναι η αναβολή τους ένα ακόμα πιο επικίνδυνο βήμα;

Τελευταίο ερώτημα είναι πώς θα αλλάξουν οι σχέσεις μεταξύ ψηφοφόρων και κομμάτων τώρα που οι κυβερνήσεις καλούνται να αναλάβουν το δίδυμο τιτάνιο έργο της αντιμετώπισης του ιού από την μια μεριά και της διαχείρισης μιας νέας οικονομικής ύφεσης από την άλλη. Μέχρι στιγμής οι ψηφοφόροι δείχνουν στις περισσότερες χώρες να στοιχίζονται πίσω από τις κυβερνήσεις και το πολιτικό τους σύστημα υπό τον φόβο του νέου αόρατου εχθρού. Θα διατηρηθεί αυτή η «περίοδος μέλιτος» που απολαμβάνουν τα περισσότερα κατεστημένα κόμματα στην Ευρώπη όταν η πρώτη περίοδος συναγερμού λήξει;

Τα προηγούμενα χρόνια οι περισσότεροι ερευνητές είχαν καταλήξει στο ότι στις περισσότερες χώρες η άνοδος του λαϊκισμού δεν οφειλόταν τόσο στην επιδείνωση οικονομικών δεικτών, όσο στην ανακίνηση σημαντικών αξιακών και ταυτοτικών ζητημάτων όπως η μετανάστευση και η εθνική κυριαρχία. Θεωρητικά η στροφή σε ζητήματα εξόχως πρακτικά και τεχνικά, όπου απαιτείται μεγάλος βαθμός επιστημονικής και διαχειριστικής επάρκειας, όπως η υγεία και η οικονομία φέρνει το «παιχνίδι» στο «γήπεδο» των παραδοσιακών κομμάτων. Η αύξηση της δημοτικότητας της Άνγκελα Μέρκελ στην Γερμανία και το χάος της διαχείρισης Τραμπ στις ΗΠΑ τις τελευταίες εβδομάδες ίσως αποτελούν προάγγελο μιας νέας πολιτικής ισορροπίας.

Ένα τέτοιο συμπέρασμα όμως ίσως είναι παρακινδυνευμένο. Η μεν υγειονομική κρίση πιθανότατα θα διαρκέσει ακόμα 1-2 χρόνια, η δε οικονομική κρίση θα αφήσει σημάδια που θα εκταθούν, όπως μας έδειξε η προηγούμενη μεγάλη ύφεση του 2008-09, σε ορίζοντα δεκαετίας. Η πανδημία θέτει επί τάπητος αιτήματα για δικαιότερη οικονομική ανάπτυξη, διαγενεακή και διαταξική δικαιοσύνη, μεγαλύτερο σεβασμό στο περιβάλλον, αύξηση δημοσίων δαπανών για υγεία και υποδομές, ενώ ταυτόχρονα ενισχύει ένστικτα προστατευτισμού, προστασίας συνόρων και αύξησης της εθνικής κυριαρχίας έναντι εξωτερικών απειλών.

Ο δίδυμος φιλελευθερισμός – οικονομικός και κοινωνικός – της παγκοσμιοποίησης κλονίζεται, και αυτό σημαίνει ότι τα κράτη θα πρέπει να μάθουν να παρέχουν περισσότερα στους πολίτες τους ενώ ταυτόχρονα θα λειτουργούν μέσα σε ένα πιο ανταγωνιστικό και απρόβλεπτο διεθνές περιβάλλον. Ακόμα και αν τα παραδοσιακά κόμματα κερδίσουν τον «πόλεμο» της άμεσης διαχείρισης της πανδημίας, έχουν τις δυνατότητες και την φιλοδοξία να κερδίσουν την «ειρήνη» της νέας εποχής διαμορφώνοντας ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο με τους πολίτες τους; Αν η απάντηση αποδειχτεί αρνητική, τότε τα πολιτικά συστήματα της Δύσης θα πρέπει να είναι έτοιμα για ακόμα μεγαλύτερη πολιτική ρευστότητα, κατακερματισμό και αστάθεια.

Του Άγγελου Χρυσόγελου

Αντιδράσεις προκάλεσε ο χαρακτηρισμός του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας από μέλος της επιτροπής 2021 για τον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση ως ‘δικτάτορα’. Ιδιαίτερα έντονες ήταν οι αποδοκιμασίες και το μέλος της επιτροπής υποχρεώθηκε σε επεξηγήσεις (αν και δεν ανασκεύασε πλήρως). Επιχειρούμε μια πρώτη αποτίμηση του ζητήματος εδώ.

Αν και οι αποδοκιμασίες του χαρακτηρισμού είναι εν μέρει δικαιολογημένες (με δεδομένες και παλαιότερες θέσεις του εν λόγω πανεπιστημιακού σε σειρά ζητημάτων), παρ’ όλα αυτά η έκφραση των αμφισβητήσεων απέδειξε για άλλη μια φορά την έλλειψη συγκρότησης του χώρου που χαρακτηρίζεται συνήθως ως ‘πατριωτικός’, ‘λαϊκός’ ή εν γένει ‘δεξιός’.

Η αγανάκτηση για τον χαρακτηρισμό του Καποδίστρια ως ‘δικτάτορα’ πήγαζε κυρίως από την πρόσληψή του από μεγάλη μερίδα του απλού κόσμου ως πατριώτη και βαθιά πιστού Έλληνα (που όντως ήταν). Αυτό όμως δεν απαντά στην κριτική στην θεσμική μορφή της κυβέρνησής του. Φαίνεται έτσι για άλλη μια φορά η αδυναμία του χώρου να κατανοήσει ότι διακυβέρνηση με βάση ιεραρχικές και συντηρητικές αξίες όπως η θρησκεία και η παράδοση απαιτεί και θεσμούς με ανάλογα ιεραρχική συμπεριφορά και αντίληψη.

Γιατί εκ των αντιδράσεων δεν κατέστη σαφές ποιο ακριβώς ήταν το ζητούμενο. Ακόμα και αν το ζήτημα είναι οι άσχημες συνδηλώσεις του όρου ‘δικτάτορας’ (που είναι όντως εντελώς ανιστόρητος με βάση τα κρατούντα της τότε εποχής, όταν ελάχιστες χώρες στον κόσμο θα θεωρούνταν ‘δημοκρατίες’ με την σημερινή έννοια, έστω κατά προσέγγιση), προτείνεται κάποιος άλλος όρος του καθεστώτος Καποδίστρια; Και αν αρνούμαστε μετ’ επιτάσεως ότι ήταν δικτάτορας, εννοούμε στα σοβαρά ότι ήταν ‘δημοκράτης’;

Αυτή η έλλειψη στο λεξιλόγιο της μιας πλευράς (για να μιλήσουμε σχηματικά) της συζήτησης είναι εν τέλει το πρόβλημα, γιατί η άλλη πλευρά – αυτή του μέλους της επιτροπής – έχει πλήθος εννοιών να αποδώσει ακόμα και το πιο μικροσκοπικό τετραγωνικό χιλιοστό του πολιτικού φάσματος που προέκυψε από τα απανωτά στάδια της νεωτερικότητας: φιλελευθερισμός, κοινωνικός φιλελευθερισμός, ελευθεριασμός, σοσιαλισμός, σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός, ριζοσπαστικό κέντρο, προοδευτικό κέντρο, η ανακάλυψη εννοιών και (αυτο)χαρακτηρισμών είναι αέναη.

Η πλεύρα που έσπευσε στην υποστήριξη του Καποδίστρια από την άλλη δεν φαίνεται να μπορεί να εκφράσει κάτι παραπάνω από ένα θυμικό, ένα ‘τι-δεν-είμαι’ χωρίς παραπέρα άρθρωση. Πράγμα που επιτρέπει άλλωστε στους αντιπάλους της να την ετεροκαθορίζουν κατά το δοκούν: ‘δικτάτορας’ ο ένας, ‘λαϊκιστής’ ο άλλος, ‘υπερπατριώτης’ ο τρίτος, όροι που χρησιμοποιούνται πότε σκωπτικά και πότε καταχρηστικά και στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα (πχ συλλαλητήρια για το Μακεδονικό) και σε ιστορικές συζητήσεις.

Η γοητεία του Καποδίστρια έγκειται στο ότι λειτούργησε εξαρχής και ταυτόχρονα ως αντίπαλος και των δυο ομάδων που έκτοτε εν πολλοίς καθορίζουν τις τύχες τις χώρας: τα αυτοφυή πελατειακά καπετανάτα από την μια μεριά και τους ‘διαφωτισμένους’ μεταπράττες των δυτικών μοδών από την άλλη. Το επίτευγμα αυτών των δυο ομάδων είναι ότι διαχρονικά εμφανίζονται ως άσπονδοι εχθροί, ενώ στην πραγματικότητα η δήθεν αντιπαλότητά τους τούς επιτρέπει να συγκυβερνούν σε έναν 200ετή ντε φάκτο ‘μεγάλο συνασπισμό’ κάτω από την μύτη του κόσμου.

Ο διακανονισμός τους άλλωστε φαίνεται και στο πώς έχουν θέσει από κοινού τους όρους του εορτασμού του 2021: δεν είναι το έθνος που θεωρείται δεδομένο και το κράτος αυτό που πρέπει να προσεγγίσουμε με κριτική διάθεση για όλες τις αποτυχίες του να υπηρετήσει το έθνος, αλλά η δημιουργία ενός τσάτρα-πάτρα κράτους για το οποίο πρέπει να είμαστε ευγνώμονες και το έθνος αυτό που αφήνεται (αν δεν ενθαρρύνεται) να μπει στην προκρούστεια κλίνη των culture wars στα σόσιαλ μήντια και την τηλεόραση.

Αυτό το οποίο μένει ανομολόγητο είναι ποια ήταν και πώς μεταφραζεται σήμερα η πολιτική ιδεολογία του Καποδίστρια. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι ο Καποδίστριας (όπως και ο Μεταξάς) εξέφρασε την αντίληψη του αυταρχικού, συντηρητικού κράτους. Μια αντίληψη που ουσιαστικά λέει ότι το κράτος θα αντανακλά στον συμβολισμό και το πνεύμα του τις αξίες, την πίστη και το φρόνημα του λαού, αλλά η λειτουργία του θα είναι άτεγκτα, σχεδόν αμείλικτα, ορθολογιστική προκειμένου το έθνος να προοδεύσει.

Η πολιτεία του Καποδίστρια ξεπερνούσε έτσι το ψευδεπίγραφο δίλημμα ‘παράδοση ή εκσυγχρονισμός’ γύρω από το οποίο υποτίθεται ότι μάλωναν προύχοντες και φιλελεύθεροι. Άλλωστε και οι δυο αυτές ομάδες τελικά τα βρήκαν μια χαρά στην από κοινού προώθηση και επιβολή της εκλογικής δημοκρατίας ως θέσφατου και υπέρτατης αξίας της λειτουργίας του κράτους στην Ελλάδα εις βάρος όλων των άλλων θεσμικών λειτουργιών του.

Ένα βασικό δίδαγμα της επιστήμης της συγκριτικής πολιτικής είναι ότι η ακολουθία θεσμικής συγκρότησης και εκ-μαζοδημοκρατισμού εν πολλοίς καθορίζει, ακόμα και αιώνες μετά, αν ένα κράτος θα είναι στιβαρό ή αδύναμο. Αν το ένα προηγηθεί του άλλου ή εφαρμοστεί πριν ολοκληρωθεί, τότε δεν καταλήγεις σε φιλελεύθερη δημοκρατία μέσα σε ένα ευνομούμενο κράτος αλλά σε αδύναμο κράτος, πελατειασμό, υπανάπτυξη και πολιτική πόλωση, παθογένειες που διαιωνίζονται στο όνομα της ‘δημοκρατίας’.

Η διαφορά στην ακολουθία κράτους και δημοκρατίς είναι σε τελική ανάλυση η διαφορά μεταξύ της Γαλλίας των Βουρβόνων, της Πρωσίας των Χοεντσόλερν ή της Αγγλίας των Τυδόρ – κράτη αυταρχικά, συγκεντρωτικά, ιεραρχικά που εκδημοκρατίστηκαν σταδιακά μετά από αιώνες συγκρότησης – και των αδύναμων σήμερα κρατών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής – κράτη με αδύναμη κεντρική εξουσία, έρμαια δικτύων και προνεωτερικών σχέσεων εξάρτησης.

Όπως είχε γράψει κάποτε ο Fukuyama για τα σπαρασσόμενα από εμφυλίους κράτη της Αφρικής την δεκαετία του ’90: ‘the problem of some countries is not that they have violence, it’s that they don’t have enough of the right kind of violence’.

Επομένως ναι, δικτάτορας ο Καποδίστριας. Και λοιπόν;

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύτηκε στα Νέα της 22ης Απριλίου 2020.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αναστείλει την χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) είναι εξόχως προβληματική και περιπλέκει την παγκόσμια διαχείριση της πανδημίας. Για τον Τραμπ ο ΠΟΥ είναι ένας ιδανικός «μπαμπούλας» πάνω στον οποίο μπορεί να προβάλλει τις εμμονές που τον έφεραν στην εξουσία: δυσπιστία έναντι διεθνών οργανισμών, απόδοση όλων των προβλημάτων σε ξένες συνωμοσίες, συνεχής αναζήτηση εξωτερικών εχθρών κοκ.

Τι έχει κάνει όμως ο ΠΟΥ για να αξίζει τέτοια άκριτη υποστήριξη; Την ώρα που οι γειτονικές στην Κίνα χώρες και επικράτειες – Νότια Κορέα, Χονγκ Κονγκ, Σιγκαπούρη, Ταϊβάν – λάμβαναν άμεσα μέτρα με το που έγινε γνωστό ότι μία νέα αναπνευστική ασθένεια εμφανίστηκε στην Γουχάν, ο ΠΟΥ αναπαρήγαγε την προπαγάνδα του Πεκίνου ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις μετάδοσης του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σήμερα ο ΠΟΥ συγχαίρει την Κίνα για την «αποτελεσματική αντιμετώπιση» της επιδημίας παρότι οι περισσότεροι παρατηρητές συμφωνούν ότι τα στοιχεία που δίνει το Πεκίνο δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Από την άλλη ο ΠΟΥ δεν κάνει ουδεμία αναφορά στην Ταϊβάν, αν και είναι μακράν η πιο επιτυχημένη χώρα στην αντιμετώπιση του ιού, προκειμένου να μη δυσαρεστήσει την Κίνα.

Αν μη τι άλλο, η πανδημία θα έπρεπε να αποτελέσει αφορμή για την ουσιαστική μεταρρύθμιση του διεθνούς καθεστώτος συνεργασίας στον τομέα της υγείας, μέσω της δημιουργίας ενός πραγματικά τεχνοκρατικού και ανεξάρτητου παγκόσμιου κέντρου επιτήρησης και ελέγχου επιδημιών. Αντίθετα, οι άκομψες κινήσεις του Τραμπ παρέχουν άλλοθι για τους απολογητές της «παγκόσμιας θεσμικής τάξης», προκειμένου να συντηρούν ένα ιδιαίτερο καθεστώς ασυλίας των διεθνών οργανισμών, ακόμα και όταν αυτοί έχουν πάψει να λειτουργούν σωστά ή έχουν γίνει φερέφωνα αυταρχικών καθεστώτων.

Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στον ΠΟΥ. Από την οικονομική διαφθορά και την αποτρόπαια κουλτούρα σεξουαλικής παρενόχλησης, χρόνιες κακοπάθειες των αποστολών του ΟΗΕ σε φτωχές χώρες, στην παράλυση του Συμβουλίου Ασφαλείας, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η παγκόσμια θεσμική τάξη είναι πια σκιά του παλιού εαυτού της, θύμα της γεωπολιτικής υποχώρησης της Δύσης και του οπορτουνισμού των ανερχόμενων μη-Δυτικών δυνάμεων, οι οποίες αποδείχτηκαν ανεύθυνοι διαχειριστές της κληρονομιάς του μεταπολεμικού διεθνούς θεσμικού οικοδομήματος. Στην περίπτωση του ΠΟΥ, αυτή η θεσμική αποσάθρωση τελικά κοστίζει ανθρώπινες ζωές.

Ο εθνικιστικός λόγος του Τραμπ σίγουρα δεν αποτελεί λύση. Ωστόσο, η υποκρισία και η ηθικιστική αγανάκτηση των αντιπάλων του, που σπεύδουν σχεδόν παβλοφικά να υπερασπιστούν ο,τιδήποτε μπαίνει στο στόχαστρο του Αμερικανού προέδρου, ενδέχεται να προξενήσουν μακροπρόθεσμα μεγαλύτερο κακό.. Όπως δείχνει το παράδειγμα του ΠΟΥ, ο μόνος τρόπος για να αποφύγει η παγκόσμια θεσμική τάξη την απαξίωσή της στην μετά την πανδημία εποχή είναι οι γενναίες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις. Σε αντίθετη περίπτωση, η κριτική του Τραμπ θα γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία.

Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύθηκε στα Νέα της 1ης Απριλίου 2020

Η είδηση ότι ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον προσβλήθηκε από κορονοϊό «χαιρετίστηκε» με σαρκαστικό τόνο από πολλά διεθνή μέσα ενημέρωσης ως κάποιου είδους μεταφυσική τιμωρία για την πολιτική «ανοσίας αγέλης» που αρχικά φάνηκε να ακολουθεί η Βρετανία. Ήταν όμως μόνο το τελευταίο δείγμα του πόσο πολιτικά χρωματισμένη είναι – δυστυχώς – η κάλυψη των πολιτικών αντιμετώπισης του κορονοϊού στην διεθνή συζήτηση.

Η πλειοψηφία του δυτικού Τύπου επιμένει να καλύπτει την κρίση του κορονοϊού σαν προέκταση των διαιρετικών γραμμών των περασμένων ετών. Κυριαρχεί έτσι η εντύπωση ότι οι «λαϊκιστές» παίζουν με την υγεία των πολιτών τους, ενώ αντίθετα «σοβαροί», «φιλοευρωπαίοι» ή «αντιλαϊκιστές» ηγέτες (ό,τι κι αν σημαίνουν αυτοί οι όροι) έχουν καταλάβει την κρισιμότητα της κατάστασης και έχουν πάρει τα ενδεδειγμένα μέτρα.

Σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η αντίληψη δεν είναι λανθασμένη. Η στάση των Τραμπ και Μπολσονάρο για παράδειγμα δημιουργεί πολλές ανησυχίες, όχι τόσο γιατί οι δυο ηγέτες δεν λαμβάνουν μέτρα όσο επειδή χρησιμοποιούν μία αντιεπιστημονική και πολωτική ρητορική προσπαθώντας να μετατρέψουν τον ιό σε νέα διαιρετική τομή μέσα στις κοινωνίες τους.

Από την άλλη, αξίζει να αντιπαραθέσουμε τις πολιτικές δύο ευρωπαϊκών χωρών, της Πολωνίας και της Σουηδίας. Η Πολωνία έλαβε μέτρα όπως το κλείσιμο των σχολείων και των συνόρων πολύ νωρίτερα από άλλες χώρες. Ξεπέρασε το (ανάλογης ευαισθησίας με την Ελλάδα) ζήτημα του εκκλησιασμού επιβάλλοντας όριο πέντε πιστών στις λειτουργίες. Το lockdown περιλαμβάνει ακόμα και ειδική ψηφιακή εφαρμογή που δίνει συμβουλές στους πολίτες, καθώς και μια διαδικτυακή πλατφόρμα με βιντεοπαιχνίδια για τα παιδιά που μένουν σπίτι.

Από την μεριά της, η Σουηδία είναι η πραγματική εξαίρεση στον δυτικό κόσμο. Μπαρ, εστιατόρια και γυμναστήρια παραμένουν ανοιχτά και τρένα εξακολουθούν να μεταφέρουν κόσμο στα χιονοδρομικά κέντρα ενώ το υπουργείο υγείας καθορίζει τα κριτήρια βάσει των οποίων θα επιλέγονται οι ασθενείς που θα έχουν πρόσβαση σε ΜΕΘ όταν ξεκινήσει η νοσηλευτική κρίση. Στην Σουηδία η «ανοσία αγέλης» δεν είναι απλά υπόθεση εργασίας, όπως στην Βρετανία, αλλά επίσημη κρατική πολιτική.

Παραβλέπεται ωστόσο πως η σουηδική κυβέρνηση είναι ένας κεντροαριστερός και σε καμιά περίπτωση «λαϊκιστικός» συνασπισμός Σοσιαλδημοκρατών-Πρασίνων, ενώ το κυβερνών κόμμα της Πολωνίας είναι εθνικιστικό και ευρωσκεπτικιστικό. Μάλιστα, οι ελάχιστες αναφορές στη δεύτερη από τον συνήθως εχθρικά διακείμενο διεθνή Τύπο σχετίζονται κυρίως με τα παράπονα της πολωνικής κυβέρνησης προς την ΕΕ για απουσία αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών – μια κατηγορία που όπως έδειξε η πρόσφατη σύνοδος της Ευρωζώνης δεν είναι αβάσιμη.

Βλέπουμε επομένως ότι η πολιτικοποίηση της διεθνούς συζήτησης δεν είναι καθόλου χρήσιμη, όχι μόνο γιατί συντηρεί πολιτικά στερεότυπα και ειδησεογραφικές ανακρίβειες, αλλά ακόμα χειρότερα επειδή αποσπά την προσοχή από ουσιωδέστερα ερωτήματα που θα πρέπει να συνεχίσουν να μας απασχολούν και μετά την πανδημία. Ελάχιστα σχολιάζεται, για παράδειγμα, η αδικαιολόγητη καθυστέρηση της Δύσης στην αντιμετώπιση της επικείμενης απειλής, παρότι όλες οι χώρες είχαν πλεονέκτημα τριών ολόκληρων μηνών σε σχέση με την Ασία, ή ότι το ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας αποδεικνύεται τρομερά εύθραυστο ύστερα από δεκαετίες μειωμένης χρηματοδότησης και οικονομικής κρίσης, ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια.

Η πανδημία αντανακλά την συνολική κρίση διακυβέρνησης των δυτικών πολιτικών συστημάτων. Η εμμονή με την πολιτική απόχρωση της εκάστοτε κυβέρνησης στην φάση διαχείρισης της κρίσης δεν κάνει τίποτα άλλο από το να συγκαλύπτει μακροχρόνια ελλείμματα και παραλείψεις για τα οποία όλες οι πολιτικές ελίτ, ανεξαρτήτως ιδεολογίας, θα πρέπει σύντομα να δώσουν εξηγήσεις.

Στο πλαίσιο ανάλυσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, συναντάται συχνά η φράση «το δόγμα της ακινησίας», επισήμανση από ακαδημαϊκούς, διπλωμάτες και δημοσιογράφους που υποδηλώνει την δήθεν απροθυμία των Αθηνών να προσέλθει σε διάλογο με την Άγκυρα για την επίλυση των μεταξύ τους διαφορών.
Η χρήση του όρου υπονοεί μια μονολιθική προσέγγιση, μια άκαμπτη άρνηση και παντελή έλλειψη διάθεσης συνομιλίας με την Τουρκία επιρρίπτοντας εμμέσως την ευθύνη για το αδιέξοδο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις στην έλλειψη βούλησης εκ μέρους της Ελλάδος να συζητήσει με τη γείτονα. Ωσάν να μην υφίστανται δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών και να μην έχουν υπάρξει δεκάδες γύροι διερευνητικών συνομιλιών τα τελευταία χρόνια. Ως αιτία του αδιεξόδου δεν λογίζεται η αναθεωρητική πολιτική της Άγκυρας και η έκνομη συμπεριφορά της με αποκορύφωμα την απόφαση του τουρκικού κοινοβουλίου για κήρυξη πολέμου σε περίπτωση κατά την οποία η Αθήνα ασκήσει το νόμιμο (μονομερές) δικαίωμα επέκτασης των χωρικών της υδάτων στα 12 ν.μ. αλλά η υποτιθέμενη άκαμπτη στάση των Αθηνών για διάλογο. Πως αλήθεια η Αθήνα που αξιώνει σεβασμό του διεθνούς δικαίου και επαναλαμβάνει μονότονα πως τάσσεται υπέρ της διεθνούς νομιμότητας προσέρχεται σε διάλογο με γείτονα χώρα της οποίας η προαναφερόμενη απειλή πολέμου συνιστά παραβίαση υποχρεωτικού έναντι όλων κανόνα του διεθνούς δικαίου (jus cogens) όπως η ειρηνική επίλυση των διαφορών και η απαγόρευση χρήσης βίας ή απειλής χρήσης βίας (άρθρο 2.4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών); Πως συμβιβάζεται η τήρηση της διεθνούς νομιμότητας που ευαγγελίζεται η Αθήνα με την συναίνεση της τελευταίας, από το casus belli του τουρκικού κοινοβουλίου και εντεύθεν, στην υπονόμευση των αρχών του διεθνούς δικαίου μέσω της συμμετοχής της στον ελληνοτουρκικό διάλογο;
Η ακινησία και η απολυτότητα αυτής της υποτιθέμενης προσέγγισης μη διαλόγου αντιπαραβάλλεται απέναντι στη ρεαλιστική και ευέλικτη θέση δυναμικών διπλωματικών πρωτοβουλιών, γενναίων αποφάσεων που σπάνε στερεότυπα, έρχονται σε ρήξη με το αρτηριοσκληρωτικό κατεστημένο(;), ενδύονται τον μανδύα της προοδευτικότητας, της τόλμης και άλλα χαριτωμένα. Παράλληλα, η σπουδή αυτή για διάλογο άνευ προϋποθέσεων – γιατί η σπουδή αυτές ακριβώς τις προϋποθέσεις θέλει να ακυρώσει – λογίζεται ως η μόνη ορθολογική πορεία δράσης για την αποφυγή των εντάσεων και συνεπώς του πολέμου. Συμπέρασμα εκβιαστικό: η μη άμεση εκκίνηση διαλόγου με την Τουρκία συνεπάγεται αργά ή γρήγορα πολεμική ρήξη. Παράλληλα, όσοι επιδεικνύουν την παραπάνω σπουδή οφείλουν να γνωρίζουν πως η Άγκυρα θα απαιτήσει, για όσο διαρκεί ο διάλογος, να σταματήσει κάθε κίνηση εκμετάλλευσης στο Αιγαίο που θα μπορούσε να υπονομεύσει την προσπάθεια διαβούλευσης. Ανάλογες πρόνοιες υπήρξαν στο Πρακτικό της Βέρνης το 1976 και στη συμφωνία του Νταβός το 1988. Συνέπεια τούτου θα είναι η ουδετεροποίηση ολόκληρου του Αιγαίου εμπεδώνοντας στα μάτια τρίτων την ισότητα δικαιωμάτων, Ελλάδος και Τουρκίας, σε αυτό.
Τούτη δε η σπουδή για διάλογο (άνευ προϋποθέσεων) προέχεται κατά κόρον από εκπροσώπους του πολιτικού προσωπικού της χώρας που χειρίστηκαν τις ελληνοτουρκικές διαφορές για δεκαετίες και όμως δεν στάθηκε εφικτό, αν και μεσολάβησαν πλείστες διαδικασίες διαλόγου να εξευρεθεί λύση. Τονίζουν δε το αναπόδραστο της συνεχούς επιδείνωσης όσο περνάει ο χρόνος λησμονώντας ότι ο χρόνος είναι ουδέτερο στοιχείο και η αξία του έγκειται στον τρόπο χρήσης του. Αυτοί οι οποίοι επί δεκαετίες υπονόμευσαν τη διαπραγματευτική θέση της χώρας με ουσιαστικές υποχωρήσεις και ελλιπή πολεμική προπαρασκευή και έθισαν τον ελληνικό λαό με σωρεία ψευδαισθήσεων (ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, προστασία από ΕΕ και ΝΑΤΟ, παντοδυναμία διεθνούς δικαίου), κάνουν τώρα υποδείξεις με την έπαρση μιας αυθεντίας που τόσο κόστισε στη χώρα.
Ο διάλογος με την Τουρκία για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών (επιταγή άλλωστε της Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας) οφείλει να ακολουθήσει μια σειρά προϋποθέσεων: κλείσιμο κόλπων, υιοθέτηση ευθειών γραμμών βάσης, απαίτηση άρσης με απόφαση του τουρκικού κοινοβουλίου του casus belli εφόσον η Αθήνα τάσσεται –έτσι ισχυρίζεται – με τη διεθνή νομιμότητα, επέκταση χωρικής θάλασσας στα 12 ν.μ., κατάθεση συντεταγμένων ΑΟΖ στον ΟΗΕ (οι σχετικές πρόνοιες του νόμου 4001 δεν αρκούν). Τέλος, καθορισμός εκ των προτέρων συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος μετά το πέρας του οποίου το θέμα των θαλασσίων ζωνών θα παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο. Οι παραπάνω προϋποθέσεις πρέπει να τεθούν ανεξάρτητα από την απάντηση της Άγκυρας σε αυτές.
Καταλήγοντας, θα πρέπει, να γίνει κατανοητό, από ηγεσία και κοινωνία, αφ’ ενός το μέγεθος των θυσιών παρελθουσών γενεών για να διατηρεί η χώρα τη σημερινή της επικράτεια ώστε ο όποιος διάλογος για το εδαφικό καθεστώς να γίνεται υπό τις πλέον ασφαλείς και αυστηρές προϋποθέσεις. Αφ΄ ετέρου να καταστεί συνείδηση η τουρκική στοχοθεσία συνολικής απομείωσης της ελληνικής παρουσίας στο Αιγαίο αποκόπτοντας την Αθήνα από την Ανατολική Μεσόγειο (και την Κυπριακή Δημοκρατία) περιορίζοντάς το ελλαδικό κράτος σε μια στενή χερσαία λωρίδα της χερσονήσου του Αίμου.

Πρώτη δημοσίευση  στο περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία, τεύχος Μαρτίου 2020

‘Αρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου στα Νέα της 3ης Μαρτίου 2020 με θέμα την μεταναστευτική κρίση

Βασική αρχή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, ιδιαίτερα τα τελευταία 20 χρόνια, είναι η «διεθνοποίηση» των διμερών προβλημάτων με την Τουρκία. Αυτή η αρχή εφαρμόστηκε αρχικά με επιφυλακτικότητα, για να οδηγήσει σταδιακά, και την τελευταία δεκαετία ολοένα και πιο έντονα, στην υπέρμετρη αισιοδοξία ότι η Ελλάδα θα μπορούσε ακόμα και να αντικαταστήσει την Τουρκία ως προνομιακό εταίρο της Δύσης στην περιοχή.

Αυτό βέβαια είχε να κάνει λιγότερο με τις πράξεις της Ελλάδας – που τα τελευταία δέκα χρόνια έχει υποστεί καθίζηση σε όλους τους δείκτες ισχύος της – και πιο πολύ με το ότι ο Ερντογάν ακολουθούσε στρατηγική έντασης με την Δύση. Σε όποια περίπτωση, η Ελλάδα μέχρι πριν ένα μήνα μπορούσε να ισχυρίζεται ότι η Τουρκία είναι «διεθνώς απομονωμένη», αν και η στήριξη που βρήκαμε σε ζητήματα όπως οι γεωτρήσεις ή το τουρκολιβυκό μνημόνιο ήταν μηδαμινή.

Αν όμως υπήρχαν ακόμα ελπίδες ότι η «διεθνοποίηση» των διμερών μας προβλημάτων μπορεί να συνετίσει τον Ερντογάν, αυτές κατέρρευσαν τις τελευταίες ημέρες, όπου η αντίδραση των εταίρων στον εκβιασμό της Τουρκίας στο μεταναστευτικό ήταν απογοητευτική. Στην συνάντηση του ΝΑΤΟ για την Συρία το κύριο μέλημα των συμμάχων ήταν να στηρίξουν την Τουρκία έναντι της Ρωσίας στο Ιντλίμπ αποφεύγοντας οποιαδήποτε αναφορά στις υποχρεώσεις της στο μεταναστευτικό. Σαν να μην έφτανε αυτό, οι ΗΠΑ εξετάζουν τώρα την παροχή πυραυλικών συστημάτων στην Τουρκία για να αντιμετωπίσει την ρωσική υπεροπλία στην Συρία.

Οι πιο θλιβερές δηλώσεις όμως ήρθαν –  από πού αλλού; – από την Γερμανία, όπου η υπουργός άμυνας Κραμπ-Κάρενμπαουερ και ο πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του Μπούντεσταγκ Νόρμπερτ Ρέτγκεν κατηγόρησαν ως υποκινητή της νέας κρίσης την…Ρωσία! Ο Ρέτγκεν μάλιστα αποκάλεσε τον εκβιασμό Ερντογάν «μια κραυγή αγωνίας η οποία υποδηλώνει ότι η Τουρκία θέλει να εγκαταλείψει την Ρωσία και να επιστρέψει στην Δύση»!

Ποιος είναι άρα «απομονωμένος»; Η Τουρκία, που εμπαίζει ατιμώρητη την Δύση; Ή η Ελλάδα, που τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την εξωτερική της πολιτική παράρτημα των στρατηγικών, διπλωματικών και ενεργειακών προτεραιοτήτων τρίτων με μηδενικό αντίκρισμα; Και έχοντας ακυρώσει μάλιστα κάθε εναλλακτική – ας θυμηθούμε την δημόσια ρήξη με την Ρωσία μετά την συμφωνία των Πρεσπών, από την οποία οι ελληνορωσικές σχέσεις ακόμα δεν έχουν συνέλθει.

Κάποιος θα αντέτεινε ότι η Ελλάδα δεν είχε εξαρχής επιλογές. Αυτό δεν δικαιολογεί όμως την μαλθακότητα και τον εφησυχασμό. Mε την Τουρκία και την Ρωσία ξανά σε φάση αντιπαλότητας σε Λιβύη και Συρία, ήταν λογικό ο Ερντογάν να εκβιάσει την Δύση με δέλεαρ την εγκατάλειψη της συμμαχίας με την Ρωσία. Καθώς ο κύριος μοχλός πίεσης που έχει είναι το μεταναστευτικό, η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι πλήρως προετοιμασμένη για την διαχείρισή του ως στρατηγικής απειλής. Αντί αυτού είδαμε τις εικόνες διάλυσης σε Λέσβο και Χίο αρχικά και στον Έβρο σήμερα.

Το δίδαγμα αυτής της αποτυχίας δεν είναι ότι η Ελλάδα δεν χρειάζεται συμμαχίες. Αυτές είναι απαραίτητες, αλλά στον σημερινό κόσμο της υποχώρησης της Δύσης και του αυξημένου γεωπολιτικού ανταγωνισμού, «συμμαχίες» σημαίνει πολυσχιδής και αντισυμβατική διπλωματία, κυνική εκμετάλλευση των ανασφαλειών παραδοσιακών συμμάχων, και ανάπτυξη νέων σχέσεων ακόμα και σε περιοχές όπου η Ελλάδα δεν είχε ιστορικά ενεργή παρουσία.

Ακόμα και αν αυτά γίνουν στο εξωτερικό όμως, δεν μπορούν ποτέ να είναι υποκατάστατο για όσα πρέπει να γίνουν στο εσωτερικό: συνολική αλλαγή νοοτροπίας, θεσμικής λειτουργίας και παραγωγικού προτύπου. Εδώ που βρισκόμαστε, οτιδήποτε λιγότερο από μια εκ βάθρων αλλαγή στις σχέσεις κράτους-κοινωνίας, και κυρίως στην νοοτροπία με την οποία και οι δυο αυτοί πόλοι λειτουργούν, θέτει σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωση της χώρας.