Πλείστα τα δημοσιεύματα, αρκετά χρόνια τώρα, κριτικής και αποδόμησης των κυβερνήσεων του Κώστα Καραμανλή την περίοδο 2004-2009. Παράλληλα, συχνές οι αναφορές στο σχέδιο Πυθία και τις προσπάθειες αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή με αντικρουόμενες πληροφορίες.

Η κριτική στην πενταετία 2004-2009, όπως και σε κάθε κυβερνητική θητεία καθίσταται θεμιτή  και δίκαιη όταν αντικατοπτρίζει ψηλαφητές όψεις της πραγματικότητας που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν.

Παράλληλα, η κριτική αυτή μπορεί να εκκινήσει και από τη βάση των υποστηρικτών της ΝΔ, από μια καθαρά συντηρητική οπτική για μια σειρά ζητημάτων όπως οι νομιμοποιήσεις λαθρομεταναστών, το βιβλίο της κ. Ρεπούση για την ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού αλλά και το σύμφωνο συμβίωσης ετερόφυλων ζευγαριών, η θεσμοθέτηση του οποίου άνοιξε το δρόμο για το αντίστοιχα ομόφυλα. Παράλληλα, η διαιώνιση των παθογενειών της οικονομίας οδήγησε σε λήψη νέων δανείων και άρα συνέχιση της εξάρτησης και υπονόμευσης της ανεξαρτησίας της χώρας, κάτι για το οποίο θεωρητικά θα  πρέπει να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη μια «δεξιά κυβέρνηση».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η  οπτική της κριτικής που ασκείται στη κυβέρνηση Κ. Καραμανλή στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Αφορμή για αυτό το σημείωμα στάθηκε ένα πρόσφατο άρθρο του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Παναγιώτη Τσάκωνα στην εφημερίδα Τα Νέα, προ εβδομάδων, με τίτλο «Η «νεο-καραμανλική» στρατηγική επανακάμπτει;»[1]

Το άρθρο αναφέρεται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αλλά στο παρόν σημείωμα θα γίνουν ευρύτερες επισημάνσεις χωρίς, παράλληλα, να αποπειράται γενική επισκόπηση όλων των θεμάτων της εξωτερικής πολιτικής της χώρας και συνολική αποτίμηση της διακυβέρνησης Κ. Καραμανλή. Κάτι τέτοιο καθίσταται δυσχερές στο πλαίσιο ενός κειμένου περιοδικού.

Σύμφωνα με το άρθρο η διαχείριση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, στη μεταπολιτευτική περίοδο, βασίστηκε στο δίπολο: « επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών ή διαιώνισή τους; » με τους Κωνσταντίνο Καραμανλή, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και  Κωνσταντίνο Σημίτη να ανήκουν στην πρώτη κατηγορία. Οι διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές των τριών, σύμφωνα με τον κ. Τσάκωνα, προσέθεταν αξία και κύρος στην παραπάνω  στάση, της επίλυσης των διαφορών. Αυτό, όμως, που προκύπτει είναι ότι οι προαναφερόμενοι πρωθυπουργοί δεν κατάφεραν να επιλύσουν κανένα  από τα μεγάλα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και αντίθετα με τις κατά καιρούς συμφωνίες που υπέγραψαν ή τα πλαίσια στα οποία συναίνεσαν επιδείνωσαν περαιτέρω τη θέση της χώρας. Το πρακτικό της Βέρνης του Νοεμβρίου 1976 μεταξύ Κ. Καραμανλή και Σ. Ντεμιρέλ  δέσμευε τις  δύο χώρες να μην προβούν σε ενέργειες (έρευνες πέραν των 6ν.μ.) που μπορούσαν να αποτελέσουν πρόσκομμα  στις διαπραγματεύσεις.

Το Πρακτικό της Βέρνης καθόριζε το πλαίσιο του διαλόγου για την υφαλοκρηπίδα συντείνοντας στη δημιουργία κατάλληλου διαπραγματευτικού πλαισίου εν’ όψει διαπραγματεύσεων τοποθετώντας, στα μάτια τρίτων, όμως, στην ίδια θέση Ελλάδα και Τουρκία  ενώ ήταν η Αθήνα ο άμεσος ενδιαφερόμενος για τη διενέργεια ερευνών, παρουσιάζοντας την Άγκυρα ως έχουσα την ίδια βαρύτητα και τα ίδια συμφέροντα στο Αιγαίο. Το Πρακτικό αφορούσε τις συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις και δεν είχε σκοπό ύπαρξης μετά την κατάρρευση των συνομιλιών το 1981 ως συνέπεια της τουρκικής στάσης αν και κατά καιρούς ορισμένοι δημοσιολογούντες κάνουν αναφορά στο παραπάνω κείμενο, αφελώς,  αποδίδοντάς του συμβατική δέσμευση ώστε να αποτρέψουν κάθε ενέργεια της Αθήνας στον τομέα των ερευνών.

Η κρίση του 1987 και η θέση της Άγκυρας ότι το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Σεισμικ-1» δεν θα διεξήγαγε έρευνες στη διαφιλονικούμενη υφαλοκρηπίδα αν η Αθήνα έπραττε το ίδιο παγίωσε την εικόνα των ίδιων, ίσων δικαιωμάτων στο Αιγαίο. Η Συμφωνία  της Μαδρίτης  δε, τον Ιούλιο του 1997 μεταξύ Κ. Σημίτη και Σ. Ντεμιρέλ με τον πλέον εμφατικό τρόπο νομιμοποίησε τα «νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία της». Η παραπάνω διάταξη επιτρέπει στην Άγκυρα διασταλτικά και υποκειμενικά να ερμηνεύει (βάσει όποιων αυθαίρετων πολιτικών και γεωπολιτικών κριτηρίων) τα όποια ζωτικά συμφέροντα θεωρεί ότι έχει, πέραν αυτών στην υφαλοκρηπίδα τα οποία η Αθήνα δέχεται. Η δε φράση των «νόμιμων συμφερόντων» μπορεί να ερμηνευθεί από τη γείτονα διασταλτικά υπό την έννοια ότι αυτά αναγνωρίζονται ρητώς από το διεθνές δίκαιο (ως νόμιμα) άρα προστατεύονται αυτόματα και συνεπώς δεν απαιτείται προηγούμενη συνεννόηση με το άλλο μέρος. Παράλληλα, όμως, τα δύο μέρη δηλώνουν τη δέσμευσή τους για την αποφυγή «μονομερών ενεργειών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας, ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση». Ως μια τέτοια μονομερή ενέργεια, η οποία θέτει σε κίνδυνο την ειρήνη  η Άγκυρα θεωρεί το, κατοχυρωμένο από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων μέχρι τα 12 ν.μ. θεωρώντας το casus belli.

Κάθε συμφωνία με την άλλη πλευρά, κάθε γραπτή σύμβαση δεν συνεπάγεται και βελτίωση της θέσης της χώρας. Κάλλιστα, μια συναινετική συμφωνία μπορεί να πλήττει εθνικά συμφέροντα. Η Συμφωνία της Μαδρίτης το επιβεβαιώνει.

Επισημάνσεις για Κυπριακό και Σκόπια

Σε συνδυασμό με τα παραπάνω ακολουθούν σύντομες αναφορές για το Κυπριακό και το ζήτημα ονομασίας των Σκοπίων αν και το άρθρο του κ. Τσάκωνα δεν προβαίνει σε αναφορές για αυτά τα δύο ζητήματα.

Αναφορικά με το Κυπριακό, τόσο ο Κ. Μητσοτάκης, όσο και ο Κ. Σημίτης υποστήριξαν το σχέδιο Ανάν. Μάλιστα ο πρώτος, σε συνέντευξη του το 2014 σε Κύπριο δημοσιογράφο, είχε υποστηρίξει πως η τότε κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή έπρεπε να παρέμβει και να πιέσει την κυβέρνηση του Τ. Παπαδόπουλου για αποδοχή του παραπάνω σχεδίου.[2] Η στάση του Κ. Καραμανλή, μη άσκησης πίεσης στην κυπριακή κυβέρνηση, έδωσε τα περιθώρια στην τότε κυπριακή ηγεσία να πάρει σαφή θέση κατά του σχεδίου, δυνατότητα η οποία θα είχε περιοριστεί αν η Αθήνα, όπως υποστήριξε ο Κ. Μητσοτάκης, είχε ενεργά παρέμβει για να ασκήσει πίεση προς αποδοχή του σχεδίου Ανάν. Η στάση της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή μπορεί να έδωσε περιθώρια στον Τ. Παπαδόπουλο, παράλληλα, όμως φάνηκε να αποδέχεται το βασικό πλαίσιο του σχεδίου τονίζοντας χαρακτηριστικά στο διάγγελμα, στις 15 Απριλίου 2004, πως το σχέδιο έχει «και θετικά στοιχεία και δυσκολίες» επισημαίνοντας την εμπιστοσύνη του στη «δύναμη της ευρωπαϊκής πραγματικότητας. Στη δύναμη της να αμβλύνει τις όποιες δυσκολίες. Για αυτό και θεωρώ ότι μέσα στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής προοπτικής τα θετικά σημεία μπορούν να αποδειχθούν υπέρτερα των αρνητικών». Η αποδοχή του πλαισίου τόσο από την Αθήνα, όσο και μετά το Δημοψήφισμα από τον Κύπριο Πρόεδρο (συμφωνία της 8^ης Ιουλίου 2006) επέτρεψε στον Δ. Χριστόφια (Κοινό Ανακοινωθέν του Προέδρου Χριστόφια με τον Μ.Α. Ταλάτ, στις 23-5-2008) και στον Ν. Αναστασιάδη (Κοινό Ανακοινωθέν 11ης  Φεβρουαρίου 2014  Προέδρου Αναστασιάδη-Ν. Έρογλου) να επαναφέρουν το ίδιο πλαίσιο λύσης το περιεχόμενο του οποίου είναι επανάληψη του σχεδίου Ανάν έστω και αν δεν φέρει πλέον αυτόν τον τίτλο. Η επιδίωξη του τακτικού πλεονεκτήματος μην τυχόν χρεωθεί η Αθήνα την κατηγορία περί αδιάλλακτης στάσης επιδεινώνει συνεχώς το πλαίσιο επίλυσης του Κυπριακού με νέες παραχωρήσεις. Η κυβέρνηση Καραμανλή διέπραξε το ίδιο λάθος αν και η μη άσκηση πίεσης στην κυπριακή κυβέρνηση και η εκ των προτέρων διαβεβαίωση σεβασμού της ετυμηγορίας του Κυπριακού Ελληνισμού διευκόλυνε να αναπτυχθεί και να εκδηλωθεί η δυναμική της αντίθεσης στο σχέδιο Ανάν.

Η στάση της κυβέρνησης Καραμανλή στο ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων παρουσιάζει ομοιότητες με τη θέση στο σχέδιο Ανάν. Αποδέχτηκε και επίσημα την παραχώρηση που είχε γίνει με τη συμπερίληψη της λέξης Μακεδονία στο προσωρινό όνομα της χώρας, την περασμένη δεκαετία, οριοθετώντας τη θέση της χώρας ως «σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό πριν από τη λέξη «Μακεδονία» που θα ισχύει έναντι όλων (erga omnes), για κάθε χρήση, εσωτερική και διεθνή».[3] Παράλληλα, δεν αποδέχθηκε ότι τα Σκόπια πρέπει να καταστούν μέλος του ΝΑΤΟ χωρίς προηγούμενη οριστική, αμοιβαία αποδεκτή λύση της ζητήματος της ονομασίας με την επικύρωση της λύσης αυτής από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η προϋπόθεση της κυβέρνησης Καραμανλή περί προηγούμενης οριστικής επίλυσης του ονοματολογικού ήταν το ελάχιστο προαπαιτούμενο που θα μπορούσε να βάλει η Αθήνα. Χωρίς αυτό η είσοδος των Σκοπίων θα ακύρωνε σε μεγάλο βαθμό κάθε κίνητρο του γειτονικού κράτους να μετέχει στο διάλογο για οριστική επίλυση του ζητήματος. Και σε αυτήν την περίπτωση η κυβέρνηση Καραμανλή θέλωντας να αποφύγει την κατηγορία της αδιαλλαξίας υπαναχώρησε αποδεχόμενη τον όρο Μακεδονία ως στοιχείο της οριστικής λύσης. Η αξία της αντίθεσης της Αθήνας δεν πρέπει να υποτιμάται δεδομένων των διεθνών πιέσεων, αλλά ούτε και να θεωρείται πράξη ηρωισμού από τη στιγμή κατά την οποία η Αθήνα συναίνεσε στον όρο Μακεδονία να αποτελεί μέρος της τελικής λύσης αποδεχόμενη τον πυρήνα της απαίτησης του γειτονικού κράτους. Η εμμονή στη «μακεδονική εθνότητα» πηγάζει από το όνομα αυτό καθ’ εαυτό, και δευτερευόντος από τα σχολικά εγχειρίδια και τις συνταγματικές αναφορές.

 Στρατηγική του Ελσίνκι

Επανερχόμενοι στο άρθρο του κ. Τσάκωνα, σχετικά με την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, ο κ. καθηγητής τονίζει πως «η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας τον Μάρτιο του 2004 βρισκόταν στον αντίποδα της «κουλτούρας επίλυσης» όχι μόνο του Κώστα Σημίτη αλλά και του ίδιου του ιδρυτή της παράταξης Κωνσταντίνου Καραμανλή». Φοβούμενη το πολιτικό κόστος, συνεχίζει, η «νεο-καραμανλική» στρατηγική έναντι της Τουρκίας υιοθέτησε «την πολιτική της μη πολιτικής που όμως αποτελεί πολιτική» (κατά δήλωση αξιωματούχου της τότε κυβέρνησης), απελευθερώνοντας την Τουρκία από τις δεσμεύσεις της να επιλύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα υπό την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης». Η εν λόγω στάση της κυβέρνησης Καραμανλή, στο βαθμό που έχει μελετηθεί και δεν έχει συνοπτικά απαξιωθεί, θεωρείται φοβική λόγω του πολιτικού κόστους  αποκλείοντας το ενδεχόμενο να είναι το αποτέλεσμα σκέψης και πρόκρισης της έναντι άλλων διαθέσιμων εναλλακτικών.

Η φράση δε «…απελευθερώνοντας την Τουρκία από τις δεσμεύσεις της να επιλύσει τις διαφορές της με την Ελλάδα υπό την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης» μαρτυρά μια ασύγγνωστη αφέλεια η οποία καταφέρνει να εντοπίσει στα συμπεράσματα της Προεδρίας της Συνόδου Κορυφής του Ελσίνκι, 10-11 Δεκεμβρίου 1999,  συμβατική δέσμευση της Άγκυρας αναφορικά με την επίλυση των εκκρεμουσών διαφορών με την Ελλάδα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Όπως προκύπτει από την ανάγνωση των συμπερασμάτων το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενθάρρυνε  τα  υποψήφια κράτη να επιλύσουν εκκρεμείς συνοριακές διαφορές, μεταξύ άλλων, και με την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εντός εύλογου χρονικού διαστήματος («within a reasonable time»), φράση η οποία σημαίνει τις κατάλληλες και ενδεικνυόμενες συνθήκες- ο καθορισμός των οποίων είναι υποκειμενικός εξαρτώμενος από τα συμφέροντα εκάστης χώρας – και δεν συνεπάγεται κάποιο νοητό έστω χρονικό όριο. Η δε επισήμανση του κειμένου για το περίφημο ορόσημο του τέλους του 2004, δεν αναφέρεται στην υποχρέωση των κρατών να έχουν επιλύσει ή έστω  να έχουν προσφύγει μέχρι τότε στη Χάγη αλλά στη βούληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να έχει επανεξετάσει, μέχρι την προαναφερόμενη ημερομηνία, την κατάσταση αναφορικά με εκκρεμείς διαφορές και να προωθήσει (promote)  τις τελευταίες προς επίλυση μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου. Το χρονικό ορόσημο δεν αφορά υποχρέωση κρατών να επιλύσουν υποχρεωτικά τις διαφορές τους στη Χάγη, αλλά αναφέρεται στη βούληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να επανέλθει στο ζήτημα. [«The European Council will review the situation relating to any outstanding disputes, in particular concerning the repercussions on the accession process and in order to promote their settlement through the International Court of Justice, at the latest by the end of 2004»].

Το λεκτικό του κειμένου δεν επιβάλλει καμιά υποχρέωση στα υποψήφια κράτη πολλώ δε μάλλον όταν η ΕΕ δεν ενδιαφέρεται, διαχρονικά, μονοσήμαντα στην επίλυση εκκρεμουσών  διαφορών μέσω της Χάγης αποκλειστικά αλλά γενικά και αόριστα.[4]

Η άποψη ότι δεν  συνιστά υποχρέωση η προσφυγή στη Χάγη επιβεβαιώνεται στο ίδιο το κείμενο όταν αμέσως μετά τονίζεται με τρόπο άμεσο και ξεκάθαρο η υποχρεωτικότητα των ενταξιακών κριτηρίων της Κοπεγχάγης όπως σταθεροί δημοκρατικοί θεσμοί, σεβασμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων και προστασίας μειονοτήτων, λειτουργική οικονομία της αγοράς και διοικητική ικανότητα προς αποτελεσματική εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου.[5]

Στην παρανόηση περί υποχρεωτικότητας εμμένει και ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Σημίτης, ο οποίος με πρόσφατη δήλωσή του τόνισε, μεταξύ άλλων,  πως η Αθήνα θα πρέπει να προτρέψει τις Βρυξέλλες, να «διασφαλίσουν μέτρα προστασίας» για την Ελλάδα μεταξύ των οποίων και ο «ακόμη ανεκπλήρωτος όρος της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι (1999), δηλαδή ο όρος προς την Τουρκία να επιλύει ειρηνικά τις διαφορές της με τους γείτονες σε διμερές επίπεδο, και σε περίπτωση αδιεξόδου επίλυσής τους, να προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο για επίλυση» σημειώνοντας, παράλληλα, πως η  «ρύθμιση αυτή, είναι ο μόνος τρόπος να προστατευθεί η χώρα από κατασκευασμένες ή τυχαίες κρίσεις».[6] Ασύγγνωστη άγνοια για τις σταθερές των διακρατικών σχέσεων από έναν άνθρωπο, ο οποίος υπήρξε η ουσιαστική κεφαλή της χώρας για οκτώ έτη.

Φανταζόμαστε ορόσημα, νoμικές δεσμεύσεις, συμβατικές υποχρεώσεις που δεν υπάρχουν ώστε  να μετατοπιστεί το επίκεντρο της διαμάχης στο νομικό επίπεδο, στη σφαίρα του διαλόγου το οποίο δήθεν δεν επηρεάζεται από το στοιχείο της στρατιωτικής ισχύος. Στην πραγματικότητα οι συντελεστές ισχύος μιας χώρας, προεξαρχουσών  της στρατιωτικής και οικονομικής ισχύος, καθορίζουν το πλαίσιο, το περιεχόμενο, και πολλές φορές, το αποτέλεσμα του διαλόγου μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών, διαδικασία η οποία δεν αποτελεί μια απλή διαλεκτική αντιπαράθεση όπου το καλύτερο επιχείρημα κερδίζει…  Δεν υπήρχε καμία υποχρεωτικότητα για την Τουρκία από την οποία η πολιτική της κυβέρνησης  Καραμανλή να την αποδέσμευσε.

Η στρατηγική του Ελσίνκι, ήτοι η «κοινοτικοποίηση των ελληνοτουρκικών διαφορών» και η μεταφορά του πεδίου επίλυσης τους στις Βρυξέλλες αποτέλεσε την τελευταία εκδοχή «εξωτερικής ανάθεσης» (οutsourcing) της ελλαδικής πολιτείας. Η μονότονη επίκληση, από το πολιτικό προσωπικό της χώρας, ασαφών εννοιών όπως «ευρωπαϊκά σύνορα» και «ευρωστρατός» καταμαρτυρεί, διαχρονικά, έναν «ελλαδικό ευρωπαϊσμό», μια εθνική μειονεξία υποκατάστασης της ευθύνης διαχείρισης των εθνικών μας θεμάτων.

Η πίστη, όμως, στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, βασικό στοιχείο κοινοτικοποίησης των ελληνοτουρκικών διαφορών δεν επιβεβαιώθηκε. Η φύση του τουρκικού πολιτικού συστήματος και οι αντιδράσεις των ευρωπαϊκών κοινωνιών  απομάκρυναν το ενδεχόμενο συμμετοχής της Τουρκίας στο ευρωενωσιακό εγχείρημα. Παραδόξως, ανάλογη διαπίστωση κάνει στο άρθρο του ο καθηγητής Τσάκωνας: «Η ΕΕ εισήλθε σε μια πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη κρίση, ενώ εντάθηκε η διολίσθηση της Τουρκίας προς τον εθνικισμό και τον αυταρχισμό στο εσωτερικό και την απομόνωση στο εξωτερικό».[7]

Παράλληλα, σημειώνει πως η απαξίωση της στρατηγικής του Ελσίνκι «επανέφερε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο δύσκολο και εν πολλοίς απρόβλεπτο διμερές πλαίσιο» και πως ο « χρόνος – αποδεδειγμένα πλέον – λειτουργεί εις βάρος των ελληνικών συμφερόντων».[8] Κοινή διαπίστωση, όμως, είναι ότι ποτέ οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν άλλαξαν πλαίσιο πέραν του διμερούς. Η απροθυμία των Βρυξελλών και η ακαταλληλότητα της Άγκυρας  δεν επέτρεψαν μια τέτοια προοπτική. Αποτελεί  ανεπαρκή ανάγνωση της πραγματικότητας να κατηγορείται η κυβέρνηση Καραμανλή και κάθε ελληνική κυβέρνηση για το ναυάγιο της προοπτικής ένταξης της Τουρκίας από τη στιγμή μάλιστα κατά την οποία η Αθήνα, αφελώς, υποστηρίζει την τουρκική υποψηφιότητα για πλήρη ένταξη… Όσον αφορά τον χρόνο, αποτελεί ουδέτερο στοιχείο. Δεν λειτουργεί εις βάρος ή υπέρ μιας χώρας. Οι ενέργειες εντός του χρόνου αυτού καθορίζουν και τη σχετική του αξία.

 Καταληκτικά σχόλια

Οι ευθύνες της μέτριας διακυβέρνησης του Κ. Καραμανλή για τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας δεδομένες και πέραν πάσης αμφισβήτησης. Η κριτική που εστιάζεται στην ειλικρινή και αξιολογικά ουδέτερη αποτίμηση της περιόδου 2004-2009 καθίσταται επιβεβλημένη λόγω των μνημονιακών δεσμεύσεων που ακολούθησαν με την τραγική παρεμβολή της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου.

Ίσως, όμως, πιο πολύ και από τις αδιαμφισβήτητες ευθύνες των κυβερνήσεων του Κ. Καραμανλή, ορισμένους κύκλους,  ενοχλεί ότι ο πρώην πρωθυπουργός προσπάθησε, αποσπασματικά και ατελέσφορα όπως αποδείχθηκε, να προτάξει το εθνικό συμφέρον πέραν από τη μονοσήμαντη συμμαχική νομιμοφοσύνη στο ευρωατλαντικό πλέγμα συμμαχιών της χώρας. Aυτή η προσπάθεια μερικής έστω διαφοροποίησης ενοχλεί. Πολλές φορές η δίκαιη κριτική στη διακυβέρνηση Καραμανλή εκτραχύνεται σε ανοίκειες επιθέσεις με προσβλητικούς χαρακτηρισμούς και απόπειρα γελοιοποίησης  τόσο της εξωτερικής πολιτικής της τότε κυβερνήσης, όσο και του ίδιου του πρώην πρωθυπουργού. Η σκέψη ότι η Αθήνα θα μπορούσε να έχει ευρύτερες γεωπολιτικές επιδιώξεις, πέραν των συμμαχικών δεσμών, και να μην προσεγγίζει τα δικά της εθνικά συμφέροντα, μονοσήμαντα, υπό το πρίσμα των ευρωατλαντικών θεσμών, όπως η προσέγγιση με τη Μόσχα προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να καταδείξει, φαίνεται να σκανδαλίζει ορισμένους κύκλους εντός και εκτός της χώρας.

Η σκέψη ανεξάρτητης δράσης δεν μπορεί να γίνει ανεκτή από τη συμβατική σκέψη της μονοσήμαντης, άνευ όρων προσήλωσης, στη Δυτική Συμμαχία. Μονοσήμαντη προσήλωση η οποία αποκόπτει ζώνες επικοινωνίας, ευκαιρίες εκμετάλλευσης της ιστορικής παρουσίας του Ελληνισμού στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Αν. Μεσογείου. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην Αν. Μεσόγειο ανάγκασαν την Αθήνα, καθυστερημένα, να διευρύνει, πιο ενεργά, την στρατηγική της θέαση πέραν του βαλκανικού περίγυρου και της Δυτικής Ευρώπης.

Κάθε πολιτική, η οποία δεν επιβεβαιώνει την κρατούσα αντίληψη περί των συμμαχιών της χώρας απονομιμοποιείται ως βασιζόμενη στο θυμικό, στο συναίσθημα και ως αποτέλεσμα ψυχολογικής πίεσης λόγω εκλογικού κόστους. Η ορθολογική προσέγγιση φυλάσσεται μόνο για τη παραπάνω συμβατική θέση της άκριτης ταύτισης με το δυτικό πλέγμα συμμαχιών της χώρας. Μόνο  αυτή η άποψη, υποστηρίζεται,  βασίζεται σε αξιολογικά ουδέτερη ανάλυση της πραγματικότητας και διαθέτει τα εχέγγυα της επιστημονικής έρευνας. Ως εκ τούτου κάθε εναλλακτική προσέγγιση στερείται «σοβαρότητας» και «υπεύθυνης προσέγγισης», αποτελεί στυγνό λαϊκισμό για να χαϊδέψει τα αυτιά των ψηφοφόρων και οι εμπνευστές της δεν κατανοούν τη διεθνή πολιτική. Κάθε άλλη προσέγγιση συνιστά ακύρωση της λογικής και δεν μπορεί να σταθεί στο δημόσιο διάλογο εφ’ όσον υπάρχει η δική μας TINA (There is No Alternative).

Ιστορικά, όμως, η θέση του Ελληνισμού, επιβάλλει την αποδέσμευση από μια τέτοια περιοριστική προσέγγιση. Ελληνισμός, ο οποίος, διαχρονικά, βάλλεται από Βορρά, Ανατολή και Δύση και η συνοριακή θέση την οποία καταλαμβάνει μεταξύ περιοχών διαφορετικών πολιτιστικών και θρησκευτικών παραδόσεων επιβάλλει μια πολυδιάστατη διεθνή παρουσία η οποία να κάνει χρήση όλων των στοιχείων του Ελληνισμού πέραν του ελλαδικού και κυπριακού κράτους: τη Διασπορά, τις ιστορικές ελληνικές κοινότητες, τη διεθνή παρουσία της Ορθοδοξίας (Πατριαρχεία, ελληνορθόδοξο ποίμνιο) ώστε παράλληλα με το  ευρωατλαντικό πλέγμα συμμαχιών να διαθέτει η χώρα μια διεθνή παρουσία, η οποία να μην εγκλωβίζεται γεωγραφικά και να διαθέτει την ευρύτητα θέασης την οποία ο ιστορικός ρόλος του Ελληνισμού της προσφέρει.

O Κ. Καραμανλής σωστά διερμήνευσε το λαϊκό αίσθημα για μια πιο ανεξάρτητη, ισορροπημένη εξωτερική πολιτική. Η στήριξη του λαού απαραίτητη προϋπόθεση σε κάθε εγχείρημα εξωτερικής πολιτικής.[9] Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα και το κόστος το οποίο κατέβαλλε  η χώρα, η προσπάθεια αυτή δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο χλευασμού στο όνομα της «υπεύθυνης, ορθολογικής ανάλυσης». Η ηγεσία της χώρας να χτίσει πάνω σε αυτήν την ατελέσφορη προσπάθεια ώστε να καθιερωθεί στη συνείδηση όλων ο μονόδρομος  της πιο ισορροπημένης, περισσότερο ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής. Δεν συνιστά καπρίτσιο ή χίμαιρα αλλά  στοιχειώδης προϋπόθεση εθνικού βίου. Μαζί με την παραπάνω συνειδητοποίηση και η επίγνωση της καταβολής του απαραίτητου κόστος όταν αυτό απαιτείται…

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Άμυνα και Διπλωματία, τεύχος Ιουνίου 2018.

[1] Παναγιώτης Τσάκωνας, «Η «νεο-καραμανλική» στρατηγική επανακάμπτει;», http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5557763/h-neo-karamanlikh-strathgikh-epanakamptei/

[2] Η σχετική συνέντευξη εδώ, https://www.youtube.com/watch?v=y7lOn3H0w1Q 56:00 και μετά.

[3] Η επίσημη θέση της ΄χώρας στον ιστότοπο του Υπουργρίου Εξωτερικών, https://www.mfa.gr/to-zitima-tou-onomatos-tis-pgdm/.

[4] Χαρακτηριστική η στάση των Βρυξελλών  στο Κυπριακό όπου το περιεχόμενο της όποια λύσης θα ενδυθεί το κύρος του πρωτογενούς κοινοτικού δικαίου.

[5] Το κείμενο των συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής, http://www.europarl.europa.eu/summits/hel1_en.htm . Σχετικά με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/glossary/terms/accession-criteria_en

[6] Βλέπε σχετικά, http://www.protagon.gr/epikairotita/simitis-gia-ellinotourkika-i-kyvernisi-na-apaitisei-efarmogi-tis-symfwnias-tou-elsinki-44341587634.

[7] «Η «νεο-καραμανλική» στρατηγική επανακάμπτει;»

[8] Ibid.

[9] Η υποτίμηση του λαϊκού παράγοντα, εκ μέρους κυρίαρχων παραγόντων διαμόρφωσης στάσεων και συνειδήσεων στην ελλαδική κοινωνία, κατέδειξε τα όρια της τόσο στην καταψήφιση του σχεδίου Ανάν, τον Απρίλιο του 2004, όσο και στην  αντίθεση της πλειονότητας των πολιτών στην αποδοχή του όρου Μακεδονία για την ονομασία των Σκοπίων.