Άρθρο του προέδρου του ΙΝΣΠΟΛ Άγγελου Χρυσόγελου που δημοσιεύθηκε στα Νέα της 25ης Αυγούστου 2021

Οι σοκαριστικές εικόνες από το αεροδρόμιο της Καμπούλ και την χαοτική αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν μας αναγκάζουν να αντικρύσουμε την νέα πραγματικότητα ενός μετά-Δυτικού κόσμου. Σε περιφερειακό επίπεδο, το Αφγανιστάν μετατρέπεται πια σε πρόβλημα αποκλειστικά του Πακιστάν, του Ιράν, της Ινδίας, της Ρωσίας αλλά και της Κίνας – το τελευταίο μάλλον καθόλου δεν ενοχλεί τους Αμερικάνους. Η χαοτική και αιματηρή πολιτική της Μέσης Ανατολής την τελευταία δεκαετία μας δείχνει τι συμβαίνει σε μία περιοχή όταν αποχωρεί η αυτοκρατορική υπερδύναμη. Μπορεί να ακούγεται τραγικό, ωστόσο η περίπτωση της Συρίας υπενθυμίζει ότι η απολυταρχία των Ταλιμπάν μπορεί να μην είναι καν το χειρότερο σενάριο για το Αφγανιστάν, όπου συγκρούονται τα συμφέροντα τουλάχιστον πέντε περιφερειακών δυνάμεων.

Θα πρέπει ακόμα να μας απασχολήσει κατά πόσο το μετα-αυτοκρατορικό χάος που βλέπουμε σε άλλες περιοχές του κόσμου δεν προοιωνίζεται, έστω και σε κάποιο βαθμό, το μέλλον της ίδια της Ευρώπης. Παρά τις κατά καιρούς διακηρύξεις της ΕΕ ότι θα αναλάβει έναν στρατηγικό ρόλο, η ασφάλεια και η σταθερότητα σε όλα τα ευαίσθητα γεωπολιτικά σταυροδρόμια της ευρωπαϊκής περιφέρειας εξαρτώνται απόλυτα από την αμερικανική παρουσία: Βαλκάνια, Μαύρη Θάλασσα, Βαλτική, Ανατολική Μεσόγειος, Αιγαίο. Οι εικόνες από την Καμπούλ, με την πλήρη αδιαφορία των Αμερικάνων για το τι εντύπωση θα δώσει στους συμμάχους και τους αντιπάλους τους η άτακτη φυγή τους, δείχνουν ότι το τέλος της αμερικανικής επικυριαρχίας στην Ευρώπη, ασχέτως αν ακόμα δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια, αποτελεί επίσης θέμα χρόνου. Το ερώτημα είναι τι θα την αντικαταστήσει.

Η οριστική αυλαία του αμερικανικού imperium, που είχε ήδη πέσει εδώ και αρκετά χρόνια αλλά αποκτά πρόσθετη συμβολική φόρτιση τοποθετούμενη ακριβώς 20 χρόνια μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, αφήνει όχι μόνο ένα γεωπολιτικό αλλά και ένα ψυχολογικό κενό στις δυτικές κοινωνίες. Αυτό γίνεται εμφανές και από τις αντιφατικές αντιδράσεις πολλών μπροστά στην εκκένωση της Καμπούλ, που χαρακτηρίζονταν από ένα αίσθημα ικανοποίησης για το τέλος της αμερικανικής εκστρατείας, αλλά και αγωνίας για το μέλλον των Αφγανών που αφήνονται στο έλεος των Ταλιμπάν.

Θα είναι ομολογουμένως δύσκολο για πολλούς να παραδεχτούν ότι ακόμα και προοδευτικές ιδέες, όπως η κατοχύρωση των ανθρώπινων και κοινωνικών δικαιωμάτων, ήταν «οικουμενικές» μόνο στον βαθμό στον οποίο κάποιος μπορούσε να υπολογίζει στην αμερικανική ισχύ για να διαφυλαχθούν εκεί που ήδη υπήρχαν, ή για να επεκταθούν σε άλλες περιοχές του κόσμου, συνήθως μέσω κάποιας «ανθρωπιστικής» επέμβασης. Στην Καμπούλ δεν ενταφιάζεται μόνο ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, αλλά και η αυταπάτη του δυτικού ανθρώπου ότι τα δικά του δικαιώματα και προνόμια έχουν πανανθρώπινο χαρακτήρα, ότι υπάρχουν ανεξάρτητα από σχέσεις ισχύος. Οι συνέπειες αυτής της συνειδητοποίησης στο εσωτερικό των δυτικών κοινωνιών θα είναι εκρηκτικές, ενισχύοντας τις τάσεις ιδεολογικής πόλωσης και πολιτικού κυνισμού, ενώ αναμένεται να οδηγήσει και στην εξασθένηση της κοινωνικής συναίνεσης, που, ως γνωστόν, αποτελεί προϋπόθεση λειτουργίας της δημοκρατίας.

Η υποχώρηση της αμερικανικής αυτοκρατορικής ομπρέλας υποχρεώνει τις κατά τόπους εθνικές ελίτ να αναστοχαστούν με όρους ισχύος, επιβίωσης και επιρροής, προκειμένου να γίνουν κύριες του πεπρωμένου τους. Η αμερικανική αυτοκρατορία δεν ήταν μόνο μια γεωπολιτική πραγματικότητα. Ήταν ταυτόχρονα και ένας τρόπος σκέψης, ένα ολόκληρο πλέγμα αντιλήψεων σχετικά με το τι συνιστούσε εθνικό συμφέρον και ποιοι ήταν οι αποδεκτοί τρόποι διεθνούς συμπεριφοράς. Οι βεβαιότητες του χθες μετατρέπονται με γοργούς ρυθμούς στις ιδεοληψίες του αύριο. Η πλήρωση του γεωπολιτικού κενού που αφήνει πίσω της η υποχωρούσα αμερικανική αυτοκρατορία προϋποθέτει, όχι απλά αλλαγή στρατηγικού παραδείγματος, αλλά συνολική αλλαγή νοοτροπίας.